Μήνυμα
ενότητας προς κάθε κατεύθυνση - και ιδιαιτέρως προς την πολιτική ηγεσία -
έστειλε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος στην εναρκτήρια ομιλία του στην
τακτική συνεδρίαση της Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, που
συνέρχεται από το πρωί της Τρίτης στο Συνοδικό Μέγαρο της Μονής Πετράκη.
"Απαιτείται πολιτική ενότητα για τα επόμενα χρόνια εν μέσω των συνθηκών
που έχουν αναπτυχθεί γύρω μας. Ο ρόλος και η θέση μας δεν είναι ασφαλώς να
πολιτικολογούμε. Δεν νοείται Εκκλησία ως θεσμός προσόμοιος των πολιτικών.
Δεν γνωρίζει κομματικές παρατάξεις ούτε αναμειγνύεται σε πολιτικές
αντιπαραθέσεις", σημείωσε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος για να
προσθέσει:"Δεν δύναται ωστόσο και να αγνοήσει τα πολιτικά δρώμενα,
κλείνοντας τα μάτια μπροστά στα κοινωνικά προβλήματα. Αντιθέτως, έχει την
αποστολή να μαρτυρεί στην πράξη έναντι των πολιτικών αρχών, όταν αυτές ενεργούν
εις βάρος του λαού ή ερήμην του. Χωρίς λοιπόν την ενότητα των πολιτικών μας και
τη σταθερότητα των βουλευτικών δομών, οι θυσίες του ελληνικού λαού κινδυνεύουν
να πάνε χαμένες, να πέσουν στο κενό, γεγονός το οποίο θα οξύνει έτι περαιτέρω
τις κοινωνικές ανισότητες και θα δώσει χώρο σε όσους επιβουλεύονται το μέλλον
της χώρας μας". Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα που βιώνει ο τόπος ο
Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος υπογράμμισε τη σημασία και της εκκλησιαστικής ενότητας
διότι "κατά το παρελθόν εκκλησιαστικές έριδες συνετέλεσαν στο
να επακολουθήσουν εθνικές καταστροφές". Και πρόσθεσε πως η Εκκλησία έχει
χρέος να στηρίζει και να μη διχάζει τον λαό.
Στη συνέχεια
ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, Πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου, ευχαρίστησε την Πολιτεία
για τη συνεργασία με την Εκκλησία στην αντιμετώπιση ζητημάτων που εκκρεμούσαν
ενώ στην ομιλία του, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε και στα θέματα που θα
απασχολήσουν τους Μητροπολίτες μέλη της Ιεραρχίας μέχρι την Παρασκευή, ημέρα
κατά την οποία θα πραγματοποιηθούν αρχιερατικές εκλογές για την πλήρωση των
χηρευουσών Μητροπόλεων Γρεβενών, Μεγάρων και Σαλαμίνος καθώς και Νέας Ιωνίας
και Φιλαδελφείας.
Ακολουθεί
ολόκληρη η ομιλία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου προς τα
μέλη της Σεπτής Ιεραρχίας:
Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,
Χάριτι Θεοῦ συνέρχεται συνοδικῶς ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος
στίς ἀρχές μιᾶς ἀκόμη ἐκκλησιαστικῆς περιόδου. Κατά τόν λόγο τοῦ Μεγάλου Βασιλείου (Ἀνεπίγραφος
περί Συνόδου), «Τί γὰρ ἂν γένοιτο χαριέστερον, ἢ τοὺς τοσούτῳ τῷ πλήθει τῶν τόπων διῃρημένους τῇ διὰ τῆς ἀγάπης ἑνώσει καθορᾶν εἰς μίαν μελῶν ἁρμονίαν ἐν σώματι Χριστοῦ δεδέσθαι;». Ὀφείλουμε να δοξάζουμε τόν ἐν Τριάδι Θεό πού μᾶς ἀξιώνει αὐτῆς τῆς εὐλογίας. Θά
ἤθελα νά ὑπενθυμίσω ὅτι τό γεγονός αὐτό καθεαυτό τῆς συγκλήσεως δέν εἶναι ἱστορικῶς αὐτονόητο. Ἡ Ἱερά Σύνοδος
τῆς Ἱεραρχίας συνέρχεται τακτικῶς καί ἐλευθέρως, κάτι τό ὁποῖο δέν ἦταν δυνατόν γιά τά πρῶτα 70 καί πλέον ἔτη τῆς ἱστορίας Της. Κατά τή μακρά περίοδο
μεταξύ τῶν ἐτῶν 1834 καί 1907 δέν ἐδίδετο ἡ ἄδεια νά συγκληθεῖ ἡ Ἱεραρχία ἀπό τήν τότε Πολιτειακή Ἀρχή, ὑπό τόν φόβο τῆς δυνάμεως καί τῆς βαρύτητος πού μπορεῖ νά ἔχει ἡ ἑνότητα, ἡ συνοδικότητα, ἡ φωνή καί ἡ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας
πρός τήν κοινωνία.
Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσέλευσή σας στήν παροῦσα Συνεδρίαση, ἡ ὁποία δέν διαθέτει, ὅπως τά τελευταῖα ἔτη, κεντρικό θέμα, ἔχει ὅμως πάντοτε βαρύνουσα σημασία. Περιλαμβάνει τρεῖς εἰσηγήσεις, τίς ὁποῖες ἀναμένουμε μέ ἐνδιαφέρον. Τόν κύκλο τους πρόκειται νά ἀνοίξει ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Ἄνθιμος μέ θέμα: «Ἐκκλησία καί νέος Ἑλληνισμός». Τήν ἐπαύριον, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος θά μᾶς ἐνημερώσει «Περί τῆς μελλούσης Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ἥτις θά συνέλθῃ κατά τό ἔτος 2016». Καί τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσογαίας καί Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος θά παρουσιάσει τό θέμα: «Ὀρθόδοξος βιοηθικός προβληματισμός». Θά ὑπάρξει ἱκανός χρόνος γιά συζήτηση καί ἀνταλλαγή ἀπόψεων. Θά παρακαλοῦσα μόνον οἱ τοποθετήσεις σας ἐπ’ αὐτῶν νά εἶναι κατά τό δυνατόν καίριες καί σύντομες, ὥστε νά ἀπομείνει ἀπαραίτητος χρόνος γιά νά καταλήξουμε σέ συγκεκριμένες ἀποφάσεις πρός ὑλοποίησιν ὑπό τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου. Οἱ καιροί ὑποδεικνύουν τήν ἀναγκαιότητα λήψεως ἀποφάσεων, μέ τίς ὁποῖες θά ἐκφρασθεῖ καί ἐν τῇ πράξει ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ τέταρτη ἡμέρα εἶναι ἀφιερωμένη στίς ἐπισκοπικές ἐκλογές πρός πλήρωσιν τῶν τριῶν κενωθεισῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων Γρεβενῶν, Μεγάρων καί Σαλαμῖνος, καί Νέας Ἰωνίας καί Φιλαδελφείας. Ἐπιπροσθέτως, ἡ Σύνοδος καλεῖται νά καλύψει τήν δημιουργηθεῖσα θέση βοηθοῦ Ἐπισκόπου.
Συνεδριάζουμε γιά μίαν εἰσέτι φορά σέ κρίσιμη συγκυρία γιά τή χώρα μας. Οἱ οἰκονομικές δυσκολίες παραμένουν, ἡ ἀπελπισία καί ἡ ἀνεργία ἐξακολουθοῦν νά μαστίζουν τόν ἀγαπητό λαό μας. Ἐπικρατεῖ βαθειά ἀγωνία γιά τό ἐνδεχόμενο οἱ συνεχιζόμενες θυσίες του νά μείνουν ἐν τέλει χωρίς ἀντίκρισμα. Εὐθύνη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νά μεταφέρει τή φωνή τῶν προσφευγόντων εἰς Αὐτήν, νά διακηρύξει αὐτή τήν ἀγωνία γιά ὅσα δοκιμάζουν τόν λαό τοῦ Θεοῦ, νά τόν διακονεῖ καί νά τόν στηρίζει μέ ὅλες Της τίς δυνάμεις. Ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ παρά νά ἐκφράσει αὐτή τήν ἀγωνία, διότι εἶναι ἐκείνη πού ἀπορροφᾶ ὅλους αὐτούς τούς κραδασμούς, τόν πόνο, τίς ἀνάγκες, τήν ἀπόγνωση τῶν ἀνθρώπων, καί προσπαθεῖ νά τείνει χεῖρα βοηθείας καί νά δώσει δύναμη καί ἐλπίδα, νά ἐμπνεύσει τό ὅραμα. Θέλω νά εὐχαριστήσω στά πρόσωπά σας ὅλες τίς Ἱερές Μητροπόλεις γιά τό πολυσχιδές ἔργο τους καί νά ζητήσω νά διαβιβάσετε καί στούς κληρικούς σας καί τούς λοιπούς συνεργάτες τίς εὐχαριστίες καί τήν ἀναγνώριση γιά τήν ὑποστήριξή τους στόν κοινό ἀγώνα τῆς διακονίας. Χωρίς τή συμβολή τους μέσα ἀπό τά ζωτικά μας κύτταρα, τίς ἐνορίες ἀνά τήν ἑλληνική ἐπικράτεια, τοῦτο τό ἔργο δέν θά ἦταν δυνατόν νά πραγματοποιηθεῖ. Εὐχαριστίες ὀφείλονται καί πρός τά μέλη τῆς παρελθούσης Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, πού συνέβαλαν κοπιωδῶς στήν ἐπίλυση καίριων προβλημάτων. Πρέπει ὅλοι, ἡ κάθε Ἱερά Μητρόπολη, νά συμβάλουμε στό μέτρο πού μᾶς ἀναλογεῖ, διότι μέ τήν κοινή προσπάθεια πιστεύω ἀκραδάντως ὅτι θά ἐπέλθει καί ἀνάπτυξη στόν τόπο αὐτό καί ἡ πολυπόθητη ἔξοδος ἀπό τόν οἰκονομικό ζυγό πού ὅλα αὐτά τά χρόνια ἐπικρέμαται ὡς σταυρός στούς ὤμους μας.
Ἰδιαίτερη προσοχή ἀπαιτεῖται στίς μεταξύ μας σχέσεις. Διότι κατά τό παρελθόν ἐκκλησιαστικές ἔριδες συνετέλεσαν στό νά ἐπακολουθήσουν ἐθνικές καταστροφές. Ἐπιτρέψτε μου νά διατυπώσω τή γνώμη ὅτι στήν κρίσιμη αὐτή στιγμή ὁ τόπος δέν ἀντέχει ἐπιπρόσθετους ταλανισμούς. Ἔχει ἀνάγκη πολιτικῆς σταθερότητας τουλάχιστον γιά τά ἔτη πού ἀκολουθοῦν. Ἀπαιτεῖται πολιτική ἑνότητα γιά τά ἑπόμενα χρόνια ἐν μέσῳ τῶν συνθηκῶν πού ἔχουν ἀναπτυχθεῖ γύρω μας. Ὁ ρόλος μας καί ἡ θέση μας δέν εἶναι ἀσφαλῶς νά πολιτικολογοῦμε. Δέν νοεῖται Ἐκκλησία ὡς θεσμός προσόμοιος τῶν πολιτικῶν. Δέν γνωρίζει κομματικές παρατάξεις οὔτε ἀναμειγνύεται σέ πολιτικές ἀντιπαραθέσεις. Δέν δύναται ὡστόσο καί νά ἀγνοήσει τά πολιτικά δρώμενα, κλείνοντας τά μάτια μπροστά στά κοινωνικά προβλήματα. Ἀντιθέτως, ἔχει τήν ἀποστολή νά μαρτυρεῖ στήν πράξη ἔναντι τῶν πολιτικῶν ἀρχῶν, ὅταν αὐτές ἐνεργοῦν εἰς βάρος τοῦ λαοῦ ἤ ἐρήμην του. Χωρίς λοιπόν τήν ἑνότητα τῶν πολιτικῶν μας και τή σταθερότητα τῶν βουλευτικῶν δομῶν, οἱ θυσίες τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ κινδυνεύουν νά πᾶνε χαμένες, νά πέσουν στό κενό, γεγονός τό ὁποῖο θά ὀξύνει ἔτι περαιτέρω τίς κοινωνικές ἀνισότητες καί θά δώσει χῶρο σέ ὅσους ἐπιβουλεύονται τό μέλλον τῆς χώρας μας. Ἐπαναλαμβάνω ὅτι ἡ Ἐκκλησία, ἄν καί ἀφίσταται τῆς πολιτικολογίας, δέν δύναται ὡστόσο νά ἀποστεῖ καί τῆς εὐθύνης της ἔναντι τῶν ἀνθρώπων, διότι ὀφείλει νά μεταφέρει τίς ἀγωνίες τοῦ λαοῦ μας στά ὦτα τῶν κυβερνώντων. Κάποιος νέος μου εἶπε: «Ἄς κάνουν ὅ,τι θέλουν· γιατί ὑποθηκεύουν ὅμως τό μέλλον μας; Ἐμεῖς ἁπλά θέλουμε νά ἔχουμε μιά εὐκαιρία νά φτιάξουμε τή δική μας Ἑλλάδα». Σέ αὐτήν ἀκριβῶς τήν κραυγή ἀγωνίας πρέπει νά σταθοῦμε. Στόχος μας δέν εἶναι νά ἐπικρίνουμε, ἀλλά νά ἀναδείξουμε τίς ἀρχές καί τίς ἀξίες μέ τίς ὁποῖες γαλουχηθήκαμε, τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ, οἱ ὁποῖες κράτησαν καί πρέπει νά συνεχίσουν νά κρατοῦν αὐτόν τόν τόπο ὄρθιο στήν ἱστορία.
Ἡ Ἐκκλησία ἔχει χρέος νά στηρίζει τόν λαό καί νά μή διχάζει τόν λαό. Διαβλέπω ὅτι τά ἑπόμενα ἔτη θά εἶναι δύσκολα. Χρειάζεται καθείς ἐξ ἡμῶν νά ἀναλάβει τήν εὐθύνη πού τοῦ ἀναλογεῖ καί νά ἐπιδείξει ὡριμότητα καί διάθεση γιά συνεργασία. Σέ ἀντίθετη περίπτωση ἡ κατάληξη μπορεῖ νά ἀποβεῖ ὀλέθρια καί ἀντί τῆς ἐξόδου ἀπό τήν κρίση νά ὁδηγηθοῦμε σέ ἀπευκταῖο τέλμα.
Ὀφείλω πάντως νά εὐχαριστήσω τήν Ἑλληνική Πολιτεία γιά συγκεκριμένα θέματα. Μέ τή συνεργασία μας καί κατά τήν παρελθοῦσα Συνοδική Περίοδο δόθηκαν λύσεις σε πολλές ἐκκρεμότητες. Καρπός αὐτῆς τῆς συνεργασίας εἶναι οἱ νέες νομοθετικές ρυθμίσεις πού ἐνέκρινε ἡ Βουλή πρό ὀλίγων ἡμερῶν. Ἐπιτρέψτε μου νά τίς ἀναφέρω ἐπιγραμματικά:
1. Καταργοῦνται τά ἀνταποδοτικά τέλη ΟΤΑ γιά ὅλους τούς Ναούς, ἀνεξαρτήτως θρησκείας ἤ δόγματος.
2. Ἐπιτρέπεται ἡ δωρεάν πολεοδομική τακτοποίηση αὐθαίρετων κατασκευῶν καί βοηθητικῶν χώρων καί γιά τούς Ἱερούς Ναούς πού ἀνήκουν σέ Ἱερά Προσκυνήματα, Ἐκκλησιαστικά Ἱδρύματα καί Ἐκκλησιαστικά Μουσεῖα.
3. Καταργεῖται ἡ ὑποχρεωτική συμμετοχή στά Μητροπολιτικά Συμβούλια Προϊσταμένου τῆς ΔΟΥ καί δικηγόρου τοῦ Νομικοῦ Συμβουλίου τοῦ Κράτους.
4. Ναοί καί περιουσίες διαλελυμένων ἤ διαλυόμενων Μονῶν παραμένουν στήν κυριότητα τῆς οἰκείας Ἱερᾶς Μητροπόλεως ἤ περιέρχονται στήν κύρια ἤ ἀνασυνιστώμενη Μονή.
5. Οἱ ἐσωτερικοί καί ἱδρυτικοί κανονισμοί τῶν Μονῶν καί Ἡσυχαστηρίων ἐλέγχονται καί ἐγκρίνονται ἀπό τόν ἐπιχώριο Μητροπολίτη καί τή ΔΙΣ.
6. Ἐκκλησιαστικά ἀκίνητα Μητροπόλεων, Ἐνοριῶν, παλαιῶν Ἐπισκοπῶν ἤ τέως ὀρθοδόξων χριστιανικῶν κοινοτήτων, τά ὁποῖα ὑπάγονται πλέον στήν ἐδαφική περιφέρεια νέων Μητροπόλεων ἤ Ἐνοριῶν, περιέρχονται κατά κυριότητα σέ αὐτές χωρίς ἄλλη πράξη, συμβόλαιο ἤ ἀντάλλαγμα.
7. Παλαιές Ἐνορίες, Μονές καί Ἡσυχαστήρια, πού ἱδρύθηκαν πρό τῆς ἰσχύος τοῦ Ν. 590/1977, ἄνευ ἐκδόσεως ΦΕΚ ἱδρύσεως, δύνανται νά ἀποδείξουν τή νόμιμη ὑπόστασή τους μέ πράξη τῆς ΔΙΣ κατόπιν εἰσηγήσεως τοῦ ἐπιχωρίου Μητροπολίτου.
8. Πράξεις συστάσεως καί Κανονισμοί Ἱδρυμάτων καί Προσκυνημάτων πού δημοσιεύθηκαν στό δελτίο «Ἐκκλησία» δύνανται πλέον νά δημοσιευθοῦν στό ΦΕΚ μέ ἀναδρομική ἰσχύ.
9. Τά διαχωριστικά διατάγματα τοῦ ΟΔΕΠ καί ἕτεροι πίνακες ἀκινήτων ἀποτελοῦν ἐκ τοῦ νόμου τίτλους ἰδιοκτησίας γιά τίς Μονές χωρίς νά ἀπαιτεῖται ἡ μεταγραφή τους στά ἁρμόδια Ὑποθηκοφυλακεῖα.
10. Τό Πανελλήνιο Ἱερό Ἵδρυμα Εὐαγγελιστρίας Τήνου παύει νά ἐξαιρεῖται ἀπό τίς διατάξεις τοῦ Ν. 590/1977 γιά τά Ἱερά Προσκυνήματα καί τούς Ἱερούς Ναούς.
11. Προστίθεται στή συγκρότηση τοῦ Πολυμελοῦς Συμβουλίου τῆς Ριζαρείου Σχολῆς καί ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἄνευ δικαιώματος ψήφου.
12. Ἐπιτρέπεται νά μετατάσσονται δημόσιοι ὑπάλληλοι οἱ ὁποῖοι εἶναι θεολόγοι ἐκπαιδευτικοί σέ κενές θέσεις ἐκκλησιαστικῶν ὑπαλλήλων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων καί στό Διορθόδοξο Κέντρο.
13. Δημιουργοῦνται ἐπιμέρους θέσεις τακτικῶν ὑπαλλήλων σέ Ἱερές Μητροπόλεις.
14. Καθίσταται μόνιμη ἡ Μητρόπολη Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου.
Τό γεγονός ἐπίσης ὅτι ψηφίστηκε νόμος πού δίνει τή δυνατότητα στίς θρησκευτικές κοινότητες νά ἔχουν ἔννομη σχέση μέ τό ἑλληνικό κράτος συμβάλλει ὁπωσδήποτε θετικά στή διεθνῆ εἰκόνα τῆς χώρας μας. Ἦταν καιρός νά κατανοήσει στήν πράξη ἡ Ἑλληνική Πολιτεία ὅτι ἡ συνεργασία μέ τήν Ἐκκλησία ἐνέχει πολλαπλά ὀφέλη τόσο ἐντός ὅσο καί ἐκτός Ἑλλάδος.
Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσοχή σας μέχρι στιγμῆς. Χωρίς νά θέλω νά στερήσω περισσότερο πολύτιμο χρόνο ἀπό τόν ἅγιο Θεσσαλονίκης πού ἔχει σήμερα τήν εἰσήγησή του, ἐπιτρέψτε μου νά ἀναφερθῶ ἐν συνόψει καί σέ ὁρισμένα ἀκόμη φλέγοντα ζητήματα.
Παρακολουθοῦμε καιρό τώρα μέ πόνο ψυχῆς τήν ἔκρυθμη κατάσταση στήν Ἐγγύς Ἀνατολή. Εἶναι πράγματι ἐξαιρετικά ὀδυνηρή ἡ διαπίστωση ὅτι ὅλες αὐτές οἱ ἀναταραχές, ἡ αἱματοχυσία καί οἱ βιαιότητες μέ στόχο χριστιανούς ἀδελφούς μας, ἐκτυλίσσονται σέ ἐπιφανεῖς ἱστορικές ἑστίες τοῦ χριστιανισμοῦ, ὅπως ἡ Αἴγυπτος καί ἡ Συρία, σέ ἱερούς τόπους καί λίκνα τῆς Ἐκκλησίας πού μᾶς παρέδωσαν τό ὄνομα τοῦ χριστιανοῦ καί γέννησαν πλῆθος ἁγίων καί Πατέρων μέ προεξάρχοντα τόν ἱερό Χρυσόστομο. Πρόκειται γιά τραγωδία βαθύτατη, τῆς ὁποίας ἀκόμη δέν γνωρίζουμε τήν κατάληξη.
Πρέπει πάσῃ θυσίᾳ νά δράσουμε ὑπευθύνως, ἐάν θέλουμε νά παραμείνουν ἐν ζωῇ οἱ χριστιανικές κοινότητες τῶν περιοχῶν αὐτῶν. Ἡ Ἐγγύς Ἀνατολή ἔχει τό παγκόσμιο προνόμιο τρεῖς μονοθεϊστικές θρησκεῖες νά συνυπάρχουν εἰρηνικά ἐπί αἰῶνες στό ἔδαφός της: ὁ χριστιανισμός, ὁ ἰουδαϊσμός καί τό ἰσλάμ. Ἄν ἐκλείψει ἤ διαρραγεῖ αὐτή ἡ τριμερής ἰσορροπία, τό ἀποτέλεσμα θά εἶναι τραγικό. Ἀπό τή γεωστρατηγική της θέση, ἡ πατρίδα μας λειτουργεῖ ὡς οὐσιαστικός παράγοντας γιά τήν ἐπικράτηση τῆς εἰρήνης στό εὐρύτερο χῶρο. Ἄν συνεχιστοῦν οἱ ἔνοπλες συρράξεις, μεγάλος ἀριθμός προσφύγων καί μεταναστῶν ἐνδέχεται νά εἰσρεύσει καί στή χώρα μας μέ ἀπρόβλεπτες συνέπειες.
Εἶναι ἀνάγκη νά προβληματιστοῦμε ὅλοι, νά καλέσουμε τόν πιστό λαό νά ἑνώσει τή φωνή του μαζί μας καί νά προσευχηθοῦμε ὁ Θεός νά διαφυλάξει τούς δοκιμαζόμενους ἀδελφούς μας. Οἱ θηριωδίες πού διαπράττονται εἰς βάρος τους ὑπό τό νέφος τοῦ πολέμου ἐφορμοῦνται ἀπό θρησκευτικό φανατισμό. Αὐτή ἡ καινοφανής νεοϊσλαμική ἀπειλή πού ἁπλώνεται ἀπό τή Μέση Ἀνατολή ὥς τά Βαλκάνια πρέπει νά ἀντιμετωπιστεῖ καίρια καί μέ σοβαρότητα. Πρέπει νά καταδικάζονται θρησκεῖες καί ζηλωτές θρησκειῶν πού προωθοῦν τόν φανατισμό, τή βία, τή μισαλλοδοξία, τόν πόλεμο. Δέν εἶναι δυνατόν θρησκεῖες νά γίνονται μέσα προβολῆς καί προκλήσεως πολέμων, καταστροφῆς, διωγμῶν, ὑποτιμήσεως καί εὐτελισμοῦ τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου.
Γιά τήν οἰκονομική κρίση –δηλαδή γιά τήν κρίση, ὅπως ἐκδηλώθηκε στήν οἰκονομία– πολλά ἔχουν εἰπωθεῖ. Ἕνα μόνο ἀκόμη: νά μήν ἐγκαταλείψουμε τόν λαό μας, νά σταθοῦμε κοντά του. Ἀγάπη, καρτερία, ταπεινότητα, συνεργασία καί ἀλληλεγγύη εἶναι οἱ ἀρετές πού θά λειτουργήσουν σωστικά καί θά τόν ὁδηγήσουν νά δημιουργήσει. Ὑπογραμμίζω καί ξεχωρίζω μίαν ἐξ αὐτῶν, τήν ὁποία θά ἐξακολουθήσω νά ἐπαναλαμβάνω ὅσο ὁ Θεός μου δίνει ζωή, τήν ἀξία τῆς ἑνότητας τοῦ λαοῦ μας, ἡ ὁποία καί πρέπει νά ξεκινᾶ μέσα ἀπό τή δική μας ἑνότητα.
Ἡ ἑνότητα συνιστᾶ τήν ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας: τό γεγονός ὅτι τά πρόσωπα πού τήν συναποτελοῦν δέν ὑπάρχουν ἀφ’ ἑαυτῶν, μεμονωμένα, καί τά χαρίσματα μέ τά ὁποῖα τούς προίκισε καί ἐξακολουθεῖ νά τούς παρέχει ὁ Θεός εἶναι κοινά καί δέν ἀποτελοῦν ἀτομικό κτῆμα τοῦ καθενός. Ἡ Χάρις τοῦ Κυρίου συνέχει τήν Ἐκκλησία, διότι δέν μονοπωλεῖται, ἀλλά ἐκκλησιοποιεῖται.
Ἡ οἰκοδομή λοιπόν τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἔργο κοινό ὅλων τῶν μελῶν Της. Μέσα ἀπό τήν ποικιλία τῶν χαρισμάτων καί τῶν ἐνεργειῶν ἀναδεικνύεται ἡ ἑνότητα καί ἡ ἐνοποιός λειτουργία Της. Ὅλα τά μέλη, ἔστω κι ἐάν ἔχουν διαφορές μεταξύ τους, συνιστοῦν τό ἑνωμένο τῇ πίστει, τῇ ἀγάπῃ καί τῇ ὁμολογίᾳ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.
Λέγει ὁ Κύριος εἰς το κατά Ἰωάννην: «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ἰω. ιγ΄, 35). Χαρακτηριστικό γνώρισμα τῶν Ἀποστόλων δέν εἶναι ἡ διενέργεια θαυμάτων, οὔτε οἱ θαυμαστοί λόγοι, ἀλλά ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη καί ἑνότητα.
«Τοῦτο κεφάλαιον τῆς καθ' ἡμᾶς πολιτείας ἐστί», σημειώνει σχετικῶς ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «τοῦτο γνώρισμα, τὸ μὴ τὰ ἑαυτῶν σκοπεῖν μόνον [...]· τοῦτο δεῖγμα τῆς πίστεως μέγιστον· Ἐν τούτῳ γὰρ γνώσονται, φησί, πάντες ὅτι μαθηταί μού ἐστε, ἐὰν ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. Ἀγάπην δὲ δείκνυσι γνησίαν οὐ κοινωνία τραπέζης, οὐδὲ πρόσρησις ψιλή, οὐδὲ κολακεία ῥημάτων, ἀλλὰ τὸ διορθῶσαι καὶ σκοπῆσαι τὸ συμφέρον τοῦ πλησίον, τὸ τὸν πεπτωκότα διαναστῆσαι, τὸ τῷ κειμένῳ χεῖρα ὀρέξαι τῆς οἰκείας ἀμελήσαντι σωτηρίας, καὶ πρὸ τῶν οἰκείων ἀγαθῶν τὰ τοῦ πλησίον ζητῆσαι. Τοῦτο ἀγάπης γνησίας. Ἡ γὰρ ἀγάπη τὰ αὑτῆς οὐ βλέπει, ἀλλὰ πρὸ τῶν αὑτῆς τὰ τοῦ πλησίον ὁρᾷ, ἵνα δι' ἐκείνων τὰ αὑτῆς ἴδῃ».
Ἀπό πολλούς ἁγίους Ἀδελφούς ἔχουν θιγεῖ κατά διαστήματα ποικίλα θέματα πού χρήζουν μελέτης καί ἐπεξεργασίας. Φρονῶ κύριο μέλημά μας εἶναι νά συνεχίσουμε τήν ἀποστολή μας, τή διακονία τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, τή διακονία τῶν ἀνθρώπων, καί νά δώσουμε ἰδιαίτερο βάρος στήν πνευματική καλλιέργεια. Ἄνθρωπος χωρίς καλλιέργεια καί ἐσωτερική ἀναφορά στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ στίς δυσκολίες καί τίς προκλήσεις τῆς σύγχρονης ἐποχῆς.
Περί τοῦ ζητήματος τῆς ἐπανεξετάσεως τοῦ τρόπου ἐκλογῆς τῶν Ἀρχιερέων, γιά τό πῶς πρέπει κάποιος νά ὁδηγεῖται στήν διαποίμανση μιᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, ἔχω τοποθετηθεῖ ἀρκετές φορές στό παρελθόν. Δέν ἀποτελεῖ ὅμως ἀποκλειστικά δική μου εὐθύνη νά προβῶ αὐτή τή στιγμή σέ ἀλλαγές οὔτε αἰσθάνομαι ἕτοιμος νά διατυπώσω προτάσεις. Ἀπαιτεῖται νά πηγάσει ἀπό ὅλους μας ἡ τάση γιά ἀναθεωρήσεις στό συγκεκριμένο θέμα. Φρονῶ ὅτι ἴσως χρειαστεῖ νά ἀφιερώσουμε μίαν ὁλόκληρη Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας πρός συζήτησιν. Πρός στιγμήν, αὐτό πού ἐμεῖς διατρανώνουμε καί πιστεύουμε εἶναι πώς ὅ,τι πραγματοποιεῖται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ συντελεῖται μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Χρειάζεται νά τό ἀντιληφθεῖ καί ὁ λαός μας πλήρως αὐτό, ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἐν πρώτοις συνιστᾶ μυστήριο, τό ὁποῖο τελεσιουργεῖται στό πρόσωπο καθενός ἐξ ἡμῶν. Εἶναι ὁ ἱερός χῶρος ὅπου ὁ ἄνθρωπος καταλλάσσεται μέ τόν Θεό, μέ τόν ἑαυτό του καί μέ τόν κόσμο, μυσταγωγεῖται καί ἁγιάζεται, βρίσκοντας τήν ἀλήθεια, τή γαλήνη καί τήν πληρότητα.
Ἀπαιτεῖται ἐπίσης νά ὁμονοήσουμε στό θέμα τῆς ἀξιοποιήσεως τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Περιουσίας. Ἀρκετά βήματα ἔχουν γίνει πρός αὐτή τήν κατεύθυνση, μέ πιό πρόσφατο τήν προειρημένη τροπολογία, ἡ ὁποία ἔρχεται εἰς ἐπιστέγασμα μακρᾶς πορείας ἑδραιώσεως τοῦ ἀπαραίτητου νομικοῦ πλαισίου. Ἐμπιστευόμαστε τήν Οἰκονομική μας Ὑπηρεσία, πρέπει ὅμως νά ὁμονοοῦμε καί μεταξύ μας, διότι τό ζήτημα θέλει πολλή προσοχή. Ἡ οἰκονομική ἀνεξαρτησία ἀποτελεῖ ἀναγκαῖο ὄρο γιά τήν ἀπρόσκοπτη συνέχεια τῆς διακονίας μας πρός τόν λαό. Ὅσο πιό γρήγορα λοιπόν δοθεῖ ἡ δυνατότης στήν Ἐκκλησία νά ἀποκτήσει οἰκονομική ἀνεξαρτησία, τόσο καλύτερα θά εἶναι γιά ὅλους μας καί τόν τόπο. Ἀναμένουμε νά διατυπωθοῦν προτάσεις ἀπό ἐξειδικευμένα πρόσωπα μέ γνώμονα τό κοινό καλό καί ὄχι μεμονωμένα συμφέροντα.
Στό σημεῖο αὐτό ζητῶ τή στήριξη καί τή συμβολή σας. Παρακαλῶ νά ἀφήσουμε στήν ἄκρη κάθε ἴχνος καχυποψίας, μικρόνοιας καί παραφιλολογίας. Ἀπαραίτητος κανόνας εἶναι ἡ διαφάνεια καί ἡ ἐνημέρωση πάντων ὑμῶν περί πάσης πιθανῆς προτάσεως. Δέν γνωρίζουμε τίς ἐποχές πού θά ἔλθουν. Χωρίς οἰκονομική ἀνεξαρτησία θά εἴμαστε διαρκῶς οὐραγοί στίς ἐξελίξεις. Στόχος μας δέν εἶναι ἡ οἰκονομική δύναμη, ἀλλά, δι’ αὐτῆς, ἡ διακονία καί ἐνίσχυση τοῦ λαοῦ μας. Σᾶς εὐχαριστῶ ἀπό τήν καρδιά μου, γιατί ὅλη αὐτή ἡ ἐργώδης προσπάθεια δέν θά ἦταν δυνατή χωρίς τή δική σας ἀρωγή. Βοηθῆστε λοιπόν νά προχωρήσουμε καί στήν ὑλοποίηση αὐτῶν τῶν ὁραματισμῶν.
Σέ λίγους μῆνες εὐελπιστοῦμε νά ἔχουμε ἕτοιμο τόν νόμο γιά τήν Ἐκκλησιαστική Ἐκπαίδευση. Ὅλα τά ἁρμόδια Συνοδικά ὄργανα καλοῦνται νά συντονιστοῦν καί νά ἐντείνουν τήν προσήλωσή τους, ὥστε νά καταλήξουμε σέ αἴσιο καί οὐσιαστικό ἀποτέλεσμα. Οἱ καιροί ἐπιτάσσουν τήν ἀναγκαιότητα ἐπενδύσεως στόν τρόπο ἀναδείξεως ἀξίων κληρικῶν, μέ ζῆλο Θεοῦ καί γνώση, οἱ ὁποῖοι νά δύνανται νά ἀνταποκριθοῦν στά σύγχρονα προβλήματα. Συχνά ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖται ὡς εὔκολο θύμα κατά τή διάθεση τῶν κυβερνώντων, μέ στόχο τήν παραπληροφόρηση τοῦ λαοῦ ἀπό τίς ἑκάστοτε δυσάρεστες πολιτικές ἐξελίξεις καί ἄλλα ἀναφυόμενα ζητήματα. Δέν εἶναι ὥρα μικροψυχίας καί προσκολλήσεως σέ προκαταλήψεις. Ἀπαιτεῖται νά ὑποστηρίξουμε τό ὑπό ψήφισιν σχέδιο νόμου καί νά ἀφοσιωθοῦμε στήν ὀρθή ἐκκλησιαστική παιδεία τῶν ὑποψηφίων κληρικῶν μας.
Αἰσθάνομαι ὅτι σᾶς ἔχω κουράσει καί ὅτι ἔθεσα πολλά θέματα στή διάθεση τῆς ἀγάπης σας. Ἀσφαλῶς θά σταθοῦμε στίς προγραμματισμένες εἰσηγήσεις τῶν ἁγίων Ἀρχιερέων, θά τίς παρακολουθήσουμε μέ προσοχή καί θά τίς σχολιάσουμε μέ συντομία καί σαφήνεια, γιά νά ὁδηγηθοῦμε σέ σωστές κατευθύνσεις καί ἀποφάσεις γιά τή διακονία, τήν ἑνότητα καί τήν οἰκοδομή τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος.
Περαίνοντας, νιώθω τήν ἀνάγκη νά ἐπανέλθω στίς θεμελιώδεις ἀρχές, στήν κοινή μας πίστη ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ὡς αὐτοκέφαλο τμῆμα τῆς εὐρύτερης Ὀρθοδοξίας, ἔχει κατά πάντα τίς δυνατότητες καί τίς προοπτικές νά πορευθεῖ στό μέλλον. Ὡς ἀνώτατο θεσμικό Της ὄργανο, ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας ἔχει χρέος νά μή σταματήσει νά προβάλλει πρός τούς ἐγγύς καί τούς μακράν τήν οἰκουμενικότητα τοῦ μηνύματος τοῦ Εὐαγγελίου – τήν ἑνοποιό ἀγάπη, τήν εἰρηνική συνύπαρξη καί πρωτίστως τήν πίστη ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ εὔδιος λιμήν ὅπου οἱ ἄνθρωποι μποροῦν νά βροῦν ἐγγύηση καί σωτηρία.
Εὔχομαι οἱ ἐργασίες τῆς παρούσης Συνόδου νά εὐοδωθοῦν αἰσίως καί δημιουργικῶς ἐν Χριστῷ καί ὁ Θεός νά ἐνισχύσει τόν καθένα στό ἔργο του ἐντός καί ἐκτός αὐτῆς τῆς αἰθούσης.
Σᾶς εὐχαριστῶ.
Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσέλευσή σας στήν παροῦσα Συνεδρίαση, ἡ ὁποία δέν διαθέτει, ὅπως τά τελευταῖα ἔτη, κεντρικό θέμα, ἔχει ὅμως πάντοτε βαρύνουσα σημασία. Περιλαμβάνει τρεῖς εἰσηγήσεις, τίς ὁποῖες ἀναμένουμε μέ ἐνδιαφέρον. Τόν κύκλο τους πρόκειται νά ἀνοίξει ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Ἄνθιμος μέ θέμα: «Ἐκκλησία καί νέος Ἑλληνισμός». Τήν ἐπαύριον, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος θά μᾶς ἐνημερώσει «Περί τῆς μελλούσης Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ἥτις θά συνέλθῃ κατά τό ἔτος 2016». Καί τέλος, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσογαίας καί Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος θά παρουσιάσει τό θέμα: «Ὀρθόδοξος βιοηθικός προβληματισμός». Θά ὑπάρξει ἱκανός χρόνος γιά συζήτηση καί ἀνταλλαγή ἀπόψεων. Θά παρακαλοῦσα μόνον οἱ τοποθετήσεις σας ἐπ’ αὐτῶν νά εἶναι κατά τό δυνατόν καίριες καί σύντομες, ὥστε νά ἀπομείνει ἀπαραίτητος χρόνος γιά νά καταλήξουμε σέ συγκεκριμένες ἀποφάσεις πρός ὑλοποίησιν ὑπό τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου. Οἱ καιροί ὑποδεικνύουν τήν ἀναγκαιότητα λήψεως ἀποφάσεων, μέ τίς ὁποῖες θά ἐκφρασθεῖ καί ἐν τῇ πράξει ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ τέταρτη ἡμέρα εἶναι ἀφιερωμένη στίς ἐπισκοπικές ἐκλογές πρός πλήρωσιν τῶν τριῶν κενωθεισῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων Γρεβενῶν, Μεγάρων καί Σαλαμῖνος, καί Νέας Ἰωνίας καί Φιλαδελφείας. Ἐπιπροσθέτως, ἡ Σύνοδος καλεῖται νά καλύψει τήν δημιουργηθεῖσα θέση βοηθοῦ Ἐπισκόπου.
Συνεδριάζουμε γιά μίαν εἰσέτι φορά σέ κρίσιμη συγκυρία γιά τή χώρα μας. Οἱ οἰκονομικές δυσκολίες παραμένουν, ἡ ἀπελπισία καί ἡ ἀνεργία ἐξακολουθοῦν νά μαστίζουν τόν ἀγαπητό λαό μας. Ἐπικρατεῖ βαθειά ἀγωνία γιά τό ἐνδεχόμενο οἱ συνεχιζόμενες θυσίες του νά μείνουν ἐν τέλει χωρίς ἀντίκρισμα. Εὐθύνη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νά μεταφέρει τή φωνή τῶν προσφευγόντων εἰς Αὐτήν, νά διακηρύξει αὐτή τήν ἀγωνία γιά ὅσα δοκιμάζουν τόν λαό τοῦ Θεοῦ, νά τόν διακονεῖ καί νά τόν στηρίζει μέ ὅλες Της τίς δυνάμεις. Ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ παρά νά ἐκφράσει αὐτή τήν ἀγωνία, διότι εἶναι ἐκείνη πού ἀπορροφᾶ ὅλους αὐτούς τούς κραδασμούς, τόν πόνο, τίς ἀνάγκες, τήν ἀπόγνωση τῶν ἀνθρώπων, καί προσπαθεῖ νά τείνει χεῖρα βοηθείας καί νά δώσει δύναμη καί ἐλπίδα, νά ἐμπνεύσει τό ὅραμα. Θέλω νά εὐχαριστήσω στά πρόσωπά σας ὅλες τίς Ἱερές Μητροπόλεις γιά τό πολυσχιδές ἔργο τους καί νά ζητήσω νά διαβιβάσετε καί στούς κληρικούς σας καί τούς λοιπούς συνεργάτες τίς εὐχαριστίες καί τήν ἀναγνώριση γιά τήν ὑποστήριξή τους στόν κοινό ἀγώνα τῆς διακονίας. Χωρίς τή συμβολή τους μέσα ἀπό τά ζωτικά μας κύτταρα, τίς ἐνορίες ἀνά τήν ἑλληνική ἐπικράτεια, τοῦτο τό ἔργο δέν θά ἦταν δυνατόν νά πραγματοποιηθεῖ. Εὐχαριστίες ὀφείλονται καί πρός τά μέλη τῆς παρελθούσης Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, πού συνέβαλαν κοπιωδῶς στήν ἐπίλυση καίριων προβλημάτων. Πρέπει ὅλοι, ἡ κάθε Ἱερά Μητρόπολη, νά συμβάλουμε στό μέτρο πού μᾶς ἀναλογεῖ, διότι μέ τήν κοινή προσπάθεια πιστεύω ἀκραδάντως ὅτι θά ἐπέλθει καί ἀνάπτυξη στόν τόπο αὐτό καί ἡ πολυπόθητη ἔξοδος ἀπό τόν οἰκονομικό ζυγό πού ὅλα αὐτά τά χρόνια ἐπικρέμαται ὡς σταυρός στούς ὤμους μας.
Ἰδιαίτερη προσοχή ἀπαιτεῖται στίς μεταξύ μας σχέσεις. Διότι κατά τό παρελθόν ἐκκλησιαστικές ἔριδες συνετέλεσαν στό νά ἐπακολουθήσουν ἐθνικές καταστροφές. Ἐπιτρέψτε μου νά διατυπώσω τή γνώμη ὅτι στήν κρίσιμη αὐτή στιγμή ὁ τόπος δέν ἀντέχει ἐπιπρόσθετους ταλανισμούς. Ἔχει ἀνάγκη πολιτικῆς σταθερότητας τουλάχιστον γιά τά ἔτη πού ἀκολουθοῦν. Ἀπαιτεῖται πολιτική ἑνότητα γιά τά ἑπόμενα χρόνια ἐν μέσῳ τῶν συνθηκῶν πού ἔχουν ἀναπτυχθεῖ γύρω μας. Ὁ ρόλος μας καί ἡ θέση μας δέν εἶναι ἀσφαλῶς νά πολιτικολογοῦμε. Δέν νοεῖται Ἐκκλησία ὡς θεσμός προσόμοιος τῶν πολιτικῶν. Δέν γνωρίζει κομματικές παρατάξεις οὔτε ἀναμειγνύεται σέ πολιτικές ἀντιπαραθέσεις. Δέν δύναται ὡστόσο καί νά ἀγνοήσει τά πολιτικά δρώμενα, κλείνοντας τά μάτια μπροστά στά κοινωνικά προβλήματα. Ἀντιθέτως, ἔχει τήν ἀποστολή νά μαρτυρεῖ στήν πράξη ἔναντι τῶν πολιτικῶν ἀρχῶν, ὅταν αὐτές ἐνεργοῦν εἰς βάρος τοῦ λαοῦ ἤ ἐρήμην του. Χωρίς λοιπόν τήν ἑνότητα τῶν πολιτικῶν μας και τή σταθερότητα τῶν βουλευτικῶν δομῶν, οἱ θυσίες τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ κινδυνεύουν νά πᾶνε χαμένες, νά πέσουν στό κενό, γεγονός τό ὁποῖο θά ὀξύνει ἔτι περαιτέρω τίς κοινωνικές ἀνισότητες καί θά δώσει χῶρο σέ ὅσους ἐπιβουλεύονται τό μέλλον τῆς χώρας μας. Ἐπαναλαμβάνω ὅτι ἡ Ἐκκλησία, ἄν καί ἀφίσταται τῆς πολιτικολογίας, δέν δύναται ὡστόσο νά ἀποστεῖ καί τῆς εὐθύνης της ἔναντι τῶν ἀνθρώπων, διότι ὀφείλει νά μεταφέρει τίς ἀγωνίες τοῦ λαοῦ μας στά ὦτα τῶν κυβερνώντων. Κάποιος νέος μου εἶπε: «Ἄς κάνουν ὅ,τι θέλουν· γιατί ὑποθηκεύουν ὅμως τό μέλλον μας; Ἐμεῖς ἁπλά θέλουμε νά ἔχουμε μιά εὐκαιρία νά φτιάξουμε τή δική μας Ἑλλάδα». Σέ αὐτήν ἀκριβῶς τήν κραυγή ἀγωνίας πρέπει νά σταθοῦμε. Στόχος μας δέν εἶναι νά ἐπικρίνουμε, ἀλλά νά ἀναδείξουμε τίς ἀρχές καί τίς ἀξίες μέ τίς ὁποῖες γαλουχηθήκαμε, τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ, οἱ ὁποῖες κράτησαν καί πρέπει νά συνεχίσουν νά κρατοῦν αὐτόν τόν τόπο ὄρθιο στήν ἱστορία.
Ἡ Ἐκκλησία ἔχει χρέος νά στηρίζει τόν λαό καί νά μή διχάζει τόν λαό. Διαβλέπω ὅτι τά ἑπόμενα ἔτη θά εἶναι δύσκολα. Χρειάζεται καθείς ἐξ ἡμῶν νά ἀναλάβει τήν εὐθύνη πού τοῦ ἀναλογεῖ καί νά ἐπιδείξει ὡριμότητα καί διάθεση γιά συνεργασία. Σέ ἀντίθετη περίπτωση ἡ κατάληξη μπορεῖ νά ἀποβεῖ ὀλέθρια καί ἀντί τῆς ἐξόδου ἀπό τήν κρίση νά ὁδηγηθοῦμε σέ ἀπευκταῖο τέλμα.
Ὀφείλω πάντως νά εὐχαριστήσω τήν Ἑλληνική Πολιτεία γιά συγκεκριμένα θέματα. Μέ τή συνεργασία μας καί κατά τήν παρελθοῦσα Συνοδική Περίοδο δόθηκαν λύσεις σε πολλές ἐκκρεμότητες. Καρπός αὐτῆς τῆς συνεργασίας εἶναι οἱ νέες νομοθετικές ρυθμίσεις πού ἐνέκρινε ἡ Βουλή πρό ὀλίγων ἡμερῶν. Ἐπιτρέψτε μου νά τίς ἀναφέρω ἐπιγραμματικά:
1. Καταργοῦνται τά ἀνταποδοτικά τέλη ΟΤΑ γιά ὅλους τούς Ναούς, ἀνεξαρτήτως θρησκείας ἤ δόγματος.
2. Ἐπιτρέπεται ἡ δωρεάν πολεοδομική τακτοποίηση αὐθαίρετων κατασκευῶν καί βοηθητικῶν χώρων καί γιά τούς Ἱερούς Ναούς πού ἀνήκουν σέ Ἱερά Προσκυνήματα, Ἐκκλησιαστικά Ἱδρύματα καί Ἐκκλησιαστικά Μουσεῖα.
3. Καταργεῖται ἡ ὑποχρεωτική συμμετοχή στά Μητροπολιτικά Συμβούλια Προϊσταμένου τῆς ΔΟΥ καί δικηγόρου τοῦ Νομικοῦ Συμβουλίου τοῦ Κράτους.
4. Ναοί καί περιουσίες διαλελυμένων ἤ διαλυόμενων Μονῶν παραμένουν στήν κυριότητα τῆς οἰκείας Ἱερᾶς Μητροπόλεως ἤ περιέρχονται στήν κύρια ἤ ἀνασυνιστώμενη Μονή.
5. Οἱ ἐσωτερικοί καί ἱδρυτικοί κανονισμοί τῶν Μονῶν καί Ἡσυχαστηρίων ἐλέγχονται καί ἐγκρίνονται ἀπό τόν ἐπιχώριο Μητροπολίτη καί τή ΔΙΣ.
6. Ἐκκλησιαστικά ἀκίνητα Μητροπόλεων, Ἐνοριῶν, παλαιῶν Ἐπισκοπῶν ἤ τέως ὀρθοδόξων χριστιανικῶν κοινοτήτων, τά ὁποῖα ὑπάγονται πλέον στήν ἐδαφική περιφέρεια νέων Μητροπόλεων ἤ Ἐνοριῶν, περιέρχονται κατά κυριότητα σέ αὐτές χωρίς ἄλλη πράξη, συμβόλαιο ἤ ἀντάλλαγμα.
7. Παλαιές Ἐνορίες, Μονές καί Ἡσυχαστήρια, πού ἱδρύθηκαν πρό τῆς ἰσχύος τοῦ Ν. 590/1977, ἄνευ ἐκδόσεως ΦΕΚ ἱδρύσεως, δύνανται νά ἀποδείξουν τή νόμιμη ὑπόστασή τους μέ πράξη τῆς ΔΙΣ κατόπιν εἰσηγήσεως τοῦ ἐπιχωρίου Μητροπολίτου.
8. Πράξεις συστάσεως καί Κανονισμοί Ἱδρυμάτων καί Προσκυνημάτων πού δημοσιεύθηκαν στό δελτίο «Ἐκκλησία» δύνανται πλέον νά δημοσιευθοῦν στό ΦΕΚ μέ ἀναδρομική ἰσχύ.
9. Τά διαχωριστικά διατάγματα τοῦ ΟΔΕΠ καί ἕτεροι πίνακες ἀκινήτων ἀποτελοῦν ἐκ τοῦ νόμου τίτλους ἰδιοκτησίας γιά τίς Μονές χωρίς νά ἀπαιτεῖται ἡ μεταγραφή τους στά ἁρμόδια Ὑποθηκοφυλακεῖα.
10. Τό Πανελλήνιο Ἱερό Ἵδρυμα Εὐαγγελιστρίας Τήνου παύει νά ἐξαιρεῖται ἀπό τίς διατάξεις τοῦ Ν. 590/1977 γιά τά Ἱερά Προσκυνήματα καί τούς Ἱερούς Ναούς.
11. Προστίθεται στή συγκρότηση τοῦ Πολυμελοῦς Συμβουλίου τῆς Ριζαρείου Σχολῆς καί ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἄνευ δικαιώματος ψήφου.
12. Ἐπιτρέπεται νά μετατάσσονται δημόσιοι ὑπάλληλοι οἱ ὁποῖοι εἶναι θεολόγοι ἐκπαιδευτικοί σέ κενές θέσεις ἐκκλησιαστικῶν ὑπαλλήλων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων καί στό Διορθόδοξο Κέντρο.
13. Δημιουργοῦνται ἐπιμέρους θέσεις τακτικῶν ὑπαλλήλων σέ Ἱερές Μητροπόλεις.
14. Καθίσταται μόνιμη ἡ Μητρόπολη Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου.
Τό γεγονός ἐπίσης ὅτι ψηφίστηκε νόμος πού δίνει τή δυνατότητα στίς θρησκευτικές κοινότητες νά ἔχουν ἔννομη σχέση μέ τό ἑλληνικό κράτος συμβάλλει ὁπωσδήποτε θετικά στή διεθνῆ εἰκόνα τῆς χώρας μας. Ἦταν καιρός νά κατανοήσει στήν πράξη ἡ Ἑλληνική Πολιτεία ὅτι ἡ συνεργασία μέ τήν Ἐκκλησία ἐνέχει πολλαπλά ὀφέλη τόσο ἐντός ὅσο καί ἐκτός Ἑλλάδος.
Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσοχή σας μέχρι στιγμῆς. Χωρίς νά θέλω νά στερήσω περισσότερο πολύτιμο χρόνο ἀπό τόν ἅγιο Θεσσαλονίκης πού ἔχει σήμερα τήν εἰσήγησή του, ἐπιτρέψτε μου νά ἀναφερθῶ ἐν συνόψει καί σέ ὁρισμένα ἀκόμη φλέγοντα ζητήματα.
Παρακολουθοῦμε καιρό τώρα μέ πόνο ψυχῆς τήν ἔκρυθμη κατάσταση στήν Ἐγγύς Ἀνατολή. Εἶναι πράγματι ἐξαιρετικά ὀδυνηρή ἡ διαπίστωση ὅτι ὅλες αὐτές οἱ ἀναταραχές, ἡ αἱματοχυσία καί οἱ βιαιότητες μέ στόχο χριστιανούς ἀδελφούς μας, ἐκτυλίσσονται σέ ἐπιφανεῖς ἱστορικές ἑστίες τοῦ χριστιανισμοῦ, ὅπως ἡ Αἴγυπτος καί ἡ Συρία, σέ ἱερούς τόπους καί λίκνα τῆς Ἐκκλησίας πού μᾶς παρέδωσαν τό ὄνομα τοῦ χριστιανοῦ καί γέννησαν πλῆθος ἁγίων καί Πατέρων μέ προεξάρχοντα τόν ἱερό Χρυσόστομο. Πρόκειται γιά τραγωδία βαθύτατη, τῆς ὁποίας ἀκόμη δέν γνωρίζουμε τήν κατάληξη.
Πρέπει πάσῃ θυσίᾳ νά δράσουμε ὑπευθύνως, ἐάν θέλουμε νά παραμείνουν ἐν ζωῇ οἱ χριστιανικές κοινότητες τῶν περιοχῶν αὐτῶν. Ἡ Ἐγγύς Ἀνατολή ἔχει τό παγκόσμιο προνόμιο τρεῖς μονοθεϊστικές θρησκεῖες νά συνυπάρχουν εἰρηνικά ἐπί αἰῶνες στό ἔδαφός της: ὁ χριστιανισμός, ὁ ἰουδαϊσμός καί τό ἰσλάμ. Ἄν ἐκλείψει ἤ διαρραγεῖ αὐτή ἡ τριμερής ἰσορροπία, τό ἀποτέλεσμα θά εἶναι τραγικό. Ἀπό τή γεωστρατηγική της θέση, ἡ πατρίδα μας λειτουργεῖ ὡς οὐσιαστικός παράγοντας γιά τήν ἐπικράτηση τῆς εἰρήνης στό εὐρύτερο χῶρο. Ἄν συνεχιστοῦν οἱ ἔνοπλες συρράξεις, μεγάλος ἀριθμός προσφύγων καί μεταναστῶν ἐνδέχεται νά εἰσρεύσει καί στή χώρα μας μέ ἀπρόβλεπτες συνέπειες.
Εἶναι ἀνάγκη νά προβληματιστοῦμε ὅλοι, νά καλέσουμε τόν πιστό λαό νά ἑνώσει τή φωνή του μαζί μας καί νά προσευχηθοῦμε ὁ Θεός νά διαφυλάξει τούς δοκιμαζόμενους ἀδελφούς μας. Οἱ θηριωδίες πού διαπράττονται εἰς βάρος τους ὑπό τό νέφος τοῦ πολέμου ἐφορμοῦνται ἀπό θρησκευτικό φανατισμό. Αὐτή ἡ καινοφανής νεοϊσλαμική ἀπειλή πού ἁπλώνεται ἀπό τή Μέση Ἀνατολή ὥς τά Βαλκάνια πρέπει νά ἀντιμετωπιστεῖ καίρια καί μέ σοβαρότητα. Πρέπει νά καταδικάζονται θρησκεῖες καί ζηλωτές θρησκειῶν πού προωθοῦν τόν φανατισμό, τή βία, τή μισαλλοδοξία, τόν πόλεμο. Δέν εἶναι δυνατόν θρησκεῖες νά γίνονται μέσα προβολῆς καί προκλήσεως πολέμων, καταστροφῆς, διωγμῶν, ὑποτιμήσεως καί εὐτελισμοῦ τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου.
Γιά τήν οἰκονομική κρίση –δηλαδή γιά τήν κρίση, ὅπως ἐκδηλώθηκε στήν οἰκονομία– πολλά ἔχουν εἰπωθεῖ. Ἕνα μόνο ἀκόμη: νά μήν ἐγκαταλείψουμε τόν λαό μας, νά σταθοῦμε κοντά του. Ἀγάπη, καρτερία, ταπεινότητα, συνεργασία καί ἀλληλεγγύη εἶναι οἱ ἀρετές πού θά λειτουργήσουν σωστικά καί θά τόν ὁδηγήσουν νά δημιουργήσει. Ὑπογραμμίζω καί ξεχωρίζω μίαν ἐξ αὐτῶν, τήν ὁποία θά ἐξακολουθήσω νά ἐπαναλαμβάνω ὅσο ὁ Θεός μου δίνει ζωή, τήν ἀξία τῆς ἑνότητας τοῦ λαοῦ μας, ἡ ὁποία καί πρέπει νά ξεκινᾶ μέσα ἀπό τή δική μας ἑνότητα.
Ἡ ἑνότητα συνιστᾶ τήν ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας: τό γεγονός ὅτι τά πρόσωπα πού τήν συναποτελοῦν δέν ὑπάρχουν ἀφ’ ἑαυτῶν, μεμονωμένα, καί τά χαρίσματα μέ τά ὁποῖα τούς προίκισε καί ἐξακολουθεῖ νά τούς παρέχει ὁ Θεός εἶναι κοινά καί δέν ἀποτελοῦν ἀτομικό κτῆμα τοῦ καθενός. Ἡ Χάρις τοῦ Κυρίου συνέχει τήν Ἐκκλησία, διότι δέν μονοπωλεῖται, ἀλλά ἐκκλησιοποιεῖται.
Ἡ οἰκοδομή λοιπόν τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἔργο κοινό ὅλων τῶν μελῶν Της. Μέσα ἀπό τήν ποικιλία τῶν χαρισμάτων καί τῶν ἐνεργειῶν ἀναδεικνύεται ἡ ἑνότητα καί ἡ ἐνοποιός λειτουργία Της. Ὅλα τά μέλη, ἔστω κι ἐάν ἔχουν διαφορές μεταξύ τους, συνιστοῦν τό ἑνωμένο τῇ πίστει, τῇ ἀγάπῃ καί τῇ ὁμολογίᾳ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.
Λέγει ὁ Κύριος εἰς το κατά Ἰωάννην: «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ἰω. ιγ΄, 35). Χαρακτηριστικό γνώρισμα τῶν Ἀποστόλων δέν εἶναι ἡ διενέργεια θαυμάτων, οὔτε οἱ θαυμαστοί λόγοι, ἀλλά ἡ ἐν Χριστῷ ἀγάπη καί ἑνότητα.
«Τοῦτο κεφάλαιον τῆς καθ' ἡμᾶς πολιτείας ἐστί», σημειώνει σχετικῶς ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «τοῦτο γνώρισμα, τὸ μὴ τὰ ἑαυτῶν σκοπεῖν μόνον [...]· τοῦτο δεῖγμα τῆς πίστεως μέγιστον· Ἐν τούτῳ γὰρ γνώσονται, φησί, πάντες ὅτι μαθηταί μού ἐστε, ἐὰν ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. Ἀγάπην δὲ δείκνυσι γνησίαν οὐ κοινωνία τραπέζης, οὐδὲ πρόσρησις ψιλή, οὐδὲ κολακεία ῥημάτων, ἀλλὰ τὸ διορθῶσαι καὶ σκοπῆσαι τὸ συμφέρον τοῦ πλησίον, τὸ τὸν πεπτωκότα διαναστῆσαι, τὸ τῷ κειμένῳ χεῖρα ὀρέξαι τῆς οἰκείας ἀμελήσαντι σωτηρίας, καὶ πρὸ τῶν οἰκείων ἀγαθῶν τὰ τοῦ πλησίον ζητῆσαι. Τοῦτο ἀγάπης γνησίας. Ἡ γὰρ ἀγάπη τὰ αὑτῆς οὐ βλέπει, ἀλλὰ πρὸ τῶν αὑτῆς τὰ τοῦ πλησίον ὁρᾷ, ἵνα δι' ἐκείνων τὰ αὑτῆς ἴδῃ».
Ἀπό πολλούς ἁγίους Ἀδελφούς ἔχουν θιγεῖ κατά διαστήματα ποικίλα θέματα πού χρήζουν μελέτης καί ἐπεξεργασίας. Φρονῶ κύριο μέλημά μας εἶναι νά συνεχίσουμε τήν ἀποστολή μας, τή διακονία τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, τή διακονία τῶν ἀνθρώπων, καί νά δώσουμε ἰδιαίτερο βάρος στήν πνευματική καλλιέργεια. Ἄνθρωπος χωρίς καλλιέργεια καί ἐσωτερική ἀναφορά στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ στίς δυσκολίες καί τίς προκλήσεις τῆς σύγχρονης ἐποχῆς.
Περί τοῦ ζητήματος τῆς ἐπανεξετάσεως τοῦ τρόπου ἐκλογῆς τῶν Ἀρχιερέων, γιά τό πῶς πρέπει κάποιος νά ὁδηγεῖται στήν διαποίμανση μιᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, ἔχω τοποθετηθεῖ ἀρκετές φορές στό παρελθόν. Δέν ἀποτελεῖ ὅμως ἀποκλειστικά δική μου εὐθύνη νά προβῶ αὐτή τή στιγμή σέ ἀλλαγές οὔτε αἰσθάνομαι ἕτοιμος νά διατυπώσω προτάσεις. Ἀπαιτεῖται νά πηγάσει ἀπό ὅλους μας ἡ τάση γιά ἀναθεωρήσεις στό συγκεκριμένο θέμα. Φρονῶ ὅτι ἴσως χρειαστεῖ νά ἀφιερώσουμε μίαν ὁλόκληρη Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας πρός συζήτησιν. Πρός στιγμήν, αὐτό πού ἐμεῖς διατρανώνουμε καί πιστεύουμε εἶναι πώς ὅ,τι πραγματοποιεῖται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ συντελεῖται μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Χρειάζεται νά τό ἀντιληφθεῖ καί ὁ λαός μας πλήρως αὐτό, ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἐν πρώτοις συνιστᾶ μυστήριο, τό ὁποῖο τελεσιουργεῖται στό πρόσωπο καθενός ἐξ ἡμῶν. Εἶναι ὁ ἱερός χῶρος ὅπου ὁ ἄνθρωπος καταλλάσσεται μέ τόν Θεό, μέ τόν ἑαυτό του καί μέ τόν κόσμο, μυσταγωγεῖται καί ἁγιάζεται, βρίσκοντας τήν ἀλήθεια, τή γαλήνη καί τήν πληρότητα.
Ἀπαιτεῖται ἐπίσης νά ὁμονοήσουμε στό θέμα τῆς ἀξιοποιήσεως τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Περιουσίας. Ἀρκετά βήματα ἔχουν γίνει πρός αὐτή τήν κατεύθυνση, μέ πιό πρόσφατο τήν προειρημένη τροπολογία, ἡ ὁποία ἔρχεται εἰς ἐπιστέγασμα μακρᾶς πορείας ἑδραιώσεως τοῦ ἀπαραίτητου νομικοῦ πλαισίου. Ἐμπιστευόμαστε τήν Οἰκονομική μας Ὑπηρεσία, πρέπει ὅμως νά ὁμονοοῦμε καί μεταξύ μας, διότι τό ζήτημα θέλει πολλή προσοχή. Ἡ οἰκονομική ἀνεξαρτησία ἀποτελεῖ ἀναγκαῖο ὄρο γιά τήν ἀπρόσκοπτη συνέχεια τῆς διακονίας μας πρός τόν λαό. Ὅσο πιό γρήγορα λοιπόν δοθεῖ ἡ δυνατότης στήν Ἐκκλησία νά ἀποκτήσει οἰκονομική ἀνεξαρτησία, τόσο καλύτερα θά εἶναι γιά ὅλους μας καί τόν τόπο. Ἀναμένουμε νά διατυπωθοῦν προτάσεις ἀπό ἐξειδικευμένα πρόσωπα μέ γνώμονα τό κοινό καλό καί ὄχι μεμονωμένα συμφέροντα.
Στό σημεῖο αὐτό ζητῶ τή στήριξη καί τή συμβολή σας. Παρακαλῶ νά ἀφήσουμε στήν ἄκρη κάθε ἴχνος καχυποψίας, μικρόνοιας καί παραφιλολογίας. Ἀπαραίτητος κανόνας εἶναι ἡ διαφάνεια καί ἡ ἐνημέρωση πάντων ὑμῶν περί πάσης πιθανῆς προτάσεως. Δέν γνωρίζουμε τίς ἐποχές πού θά ἔλθουν. Χωρίς οἰκονομική ἀνεξαρτησία θά εἴμαστε διαρκῶς οὐραγοί στίς ἐξελίξεις. Στόχος μας δέν εἶναι ἡ οἰκονομική δύναμη, ἀλλά, δι’ αὐτῆς, ἡ διακονία καί ἐνίσχυση τοῦ λαοῦ μας. Σᾶς εὐχαριστῶ ἀπό τήν καρδιά μου, γιατί ὅλη αὐτή ἡ ἐργώδης προσπάθεια δέν θά ἦταν δυνατή χωρίς τή δική σας ἀρωγή. Βοηθῆστε λοιπόν νά προχωρήσουμε καί στήν ὑλοποίηση αὐτῶν τῶν ὁραματισμῶν.
Σέ λίγους μῆνες εὐελπιστοῦμε νά ἔχουμε ἕτοιμο τόν νόμο γιά τήν Ἐκκλησιαστική Ἐκπαίδευση. Ὅλα τά ἁρμόδια Συνοδικά ὄργανα καλοῦνται νά συντονιστοῦν καί νά ἐντείνουν τήν προσήλωσή τους, ὥστε νά καταλήξουμε σέ αἴσιο καί οὐσιαστικό ἀποτέλεσμα. Οἱ καιροί ἐπιτάσσουν τήν ἀναγκαιότητα ἐπενδύσεως στόν τρόπο ἀναδείξεως ἀξίων κληρικῶν, μέ ζῆλο Θεοῦ καί γνώση, οἱ ὁποῖοι νά δύνανται νά ἀνταποκριθοῦν στά σύγχρονα προβλήματα. Συχνά ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖται ὡς εὔκολο θύμα κατά τή διάθεση τῶν κυβερνώντων, μέ στόχο τήν παραπληροφόρηση τοῦ λαοῦ ἀπό τίς ἑκάστοτε δυσάρεστες πολιτικές ἐξελίξεις καί ἄλλα ἀναφυόμενα ζητήματα. Δέν εἶναι ὥρα μικροψυχίας καί προσκολλήσεως σέ προκαταλήψεις. Ἀπαιτεῖται νά ὑποστηρίξουμε τό ὑπό ψήφισιν σχέδιο νόμου καί νά ἀφοσιωθοῦμε στήν ὀρθή ἐκκλησιαστική παιδεία τῶν ὑποψηφίων κληρικῶν μας.
Αἰσθάνομαι ὅτι σᾶς ἔχω κουράσει καί ὅτι ἔθεσα πολλά θέματα στή διάθεση τῆς ἀγάπης σας. Ἀσφαλῶς θά σταθοῦμε στίς προγραμματισμένες εἰσηγήσεις τῶν ἁγίων Ἀρχιερέων, θά τίς παρακολουθήσουμε μέ προσοχή καί θά τίς σχολιάσουμε μέ συντομία καί σαφήνεια, γιά νά ὁδηγηθοῦμε σέ σωστές κατευθύνσεις καί ἀποφάσεις γιά τή διακονία, τήν ἑνότητα καί τήν οἰκοδομή τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος.
Περαίνοντας, νιώθω τήν ἀνάγκη νά ἐπανέλθω στίς θεμελιώδεις ἀρχές, στήν κοινή μας πίστη ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ὡς αὐτοκέφαλο τμῆμα τῆς εὐρύτερης Ὀρθοδοξίας, ἔχει κατά πάντα τίς δυνατότητες καί τίς προοπτικές νά πορευθεῖ στό μέλλον. Ὡς ἀνώτατο θεσμικό Της ὄργανο, ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας ἔχει χρέος νά μή σταματήσει νά προβάλλει πρός τούς ἐγγύς καί τούς μακράν τήν οἰκουμενικότητα τοῦ μηνύματος τοῦ Εὐαγγελίου – τήν ἑνοποιό ἀγάπη, τήν εἰρηνική συνύπαρξη καί πρωτίστως τήν πίστη ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ εὔδιος λιμήν ὅπου οἱ ἄνθρωποι μποροῦν νά βροῦν ἐγγύηση καί σωτηρία.
Εὔχομαι οἱ ἐργασίες τῆς παρούσης Συνόδου νά εὐοδωθοῦν αἰσίως καί δημιουργικῶς ἐν Χριστῷ καί ὁ Θεός νά ἐνισχύσει τόν καθένα στό ἔργο του ἐντός καί ἐκτός αὐτῆς τῆς αἰθούσης.
Σᾶς εὐχαριστῶ.