π. Δημητρίου Μπόκου
Α. Ο άγιος Χαράλαμπος σε μια ιδιαίτερα μεγάλη ηλικία, πραγματικά υπέργηρος, 113 ετών, κλήθηκε να δώσει τη μαρτυρία του για τον Χριστό. Και η μαρτυρία του δεν ήταν μια απλή λεκτική ομολογία πίστεως σε μια φιλική ομήγυρη, όπου ο καθένας μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και μάλιστα να απαιτεί από τους άλλους τον σεβασμό για τα πιστεύω του και την όποια κοσμοθεωρία του.
Απεναντίας, η μαρτυρία του αγίου Χαραλάμπους ήταν μία έμπρακτη και όντως μαρτυρική κατάθεση, που έγινε «επί βασιλείς και ηγεμόνας»· διότι οδηγήθηκε και αυτός «εις συναγωγάς και φυλακάς ένεκεν του ονόματος» του Χριστού (Λουκ. 21, 12).
Ήταν μια μαρτυρική κατάθεση, γιατί η μαρτυρία του ονόματος του Χριστού είχε ως άμεση συνέπεια το μαρτύριο. Και πράγματι, παρά το προκεχωρημένο της ηλικίας του, ο άγιος Χαράλαμπος υποβλήθηκε αμέσως όχι μόνο σε ένα, αλλά σε πολλά και φρικτά μαρτύρια· με αποκορύφωμα την αφαίρεση του δέρματός του.
Οι δήμιοι άρχισαν να τον γδέρνουν ζωντανό. Εκείνοι κουράστηκαν, θαύμασαν την καρτερία του, πίστεψαν στον Χριστό. Και ο άγιος Χαράλαμπος, ακμαίος παρά τα 113 του χρόνια, δοξολογούσε τον Θεό, γιατί του έδωσε την ευκαιρία να πάθει κι αυτός κάτι για χάρη του Χριστού. Γεμάτος χαρά δήλωνε ότι είναι πρόθυμος να πάθει οτιδήποτε για τον Χριστό. Γελούσε με τις απειλές τους, ειρωνευόταν τις υποσχέσεις τους. Τους έλεγε το αυτονόητο: Τί μπορείτε να κάμετε πια σε ένα γέρο 113 ετών; Τί κακό μπορείτε να του προξενήσετε; Ή ποια ζωή μπορείτε εγγυημένα να εξασφαλίσετε σε άνθρωπο, που ούτως ή άλλως βρίσκεται με το ένα πόδι στον τάφο;
Β. Τί τους έλεγε ο άγιος; Υπηρετώ 113 χρόνια τον Χριστό. Μια ζωή ολόκληρη προσφέρω τη ζωή μου θυσία σ’ αυτόν. Ζω αποκλειστικά για τον Χριστό. Είμαι δούλος του Χριστού, του αληθινού Θεού. Δεν με νοιάζει αν θα ζήσω ή θα πεθάνω. Με νοιάζει μόνο να είμαι με τον Χριστό. Όχι απλώς να ζω, αλλά η ζωή μου να έχει άμεση αναφορά στον Χριστό.
Ώστε η σχέση του με τον Χριστό ήταν το πρωταρχικό. Ό,τι έκανε, το έκανε για τον Χριστό. Δεν πάσχιζε να κάνει απλώς κάποια καλά έργα για να έχει μια γερή ανταμοιβή, μια καλή θέση στον Παράδεισο, αλλά για να είναι πάντα με τον Χριστό.
Τί ήθελε να πει με αυτό; Ότι κι αν ακόμα ο Χριστός παρ’ ελπίδα δεν βρισκόταν στον Παράδεισο, αλλά στην κόλαση, ο άγιος θα πήγαινε στην κόλαση για να είναι με τον Χριστό και όχι σ’ έναν παράδεισο, όπου θα είχε όλα τα καλά, αλλά χωρίς τον Χριστό. Η κόλαση με τον Χριστό θα γινόταν παράδεισος. Ενώ παράδεισος χωρίς Χριστό θα γινόταν κόλαση. Πώς το έλεγε ο μεγάλος Ντοστογιέφσκη; «Αν σας αποδείχνανε μαθηματικά ότι η αλήθεια είναι έξω απ’ τον Χριστό, εσείς θα προτιμούσατε να μείνετε με τον Χριστό παρά με την αλήθεια» (Οι δαιμονισμένοι, έκδοση ΤΟ ΒΗΜΑ, τ. Α΄, σ. 286).
Ο απόστ. Παύλος έλεγε: «…συνέχομαι… την επιθυμίαν έχων εις το αναλύσαι και συν Χριστώ είναι. Πολλώ γαρ μάλλον κρείσσον» (Φιλιπ. 1, 23). Αυτό (το «συν Χριστώ είναι») είναι ασυγκρίτως καλύτερο για μένα.
Στο ίδιο πνεύμα και ο άγιος Παΐσιος τονίζει, ότι ο σωστός αγωνιστής μάχεται το κακό, όχι για να περνάει καλά στον Παράδεισο, ή για να μην υποφέρει στην κόλαση. Αλλά αποφεύγει την αμαρτία από φιλότιμο, για να μην πληγώσει τον ευεργέτη του Χριστό. Αν ο Χριστός του έλεγε ότι και στον Παράδεισο θα είχε μαρτύρια, πάλι θα ήθελε να πάει εκεί για τον Χριστό. Δεν κάνει εγωιστικά το καλό για να αγιάσει, αλλά για να χαρεί ο Χριστός.
Γ. Ώστε η αλήθεια και το καλό έχουν αξία μόνο σε σχέση με τον Χριστό. Αποσυνδεμένα από το πρόσωπό του αποδυναμώνονται. Έχουν νόημα και σημασία για τον άνθρωπο, μόνο όταν είναι ενσαρκωμένα στο πρόσωπο του Χριστού. Ο δρόμος για όλα είναι ο Χριστός. «Εγώ ειμι η οδός». Όλα γίνονται «δι’ εμού» (Ιω. 14, 6). Χωρίς τον Χριστό δεν υπάρχει τίποτε. Δεν έχουν καμμιά αξία η αλήθεια και το καλό θεωρητικά, όταν είναι απλώς ιδέες χωρίς υπόσταση, θεωρίες χωρίς αντίκρισμα. Αλλά και όταν υλοποιούνται ερήμην του Χριστού, αδικούνται τα μέγιστα. Επειδή γίνονται με άλλα κίνητρα και κριτήρια.
Τί λέγει ο άγιος Μάρκος ο ασκητής; «Πρώτον, ότι τον Θεόν οίδαμεν παντός αγαθού αρχήν είναι και μεσότητα και τέλος. Το δε αγαθόν, αμήχανον ενεργείσθαι ή πιστεύεσθαι, ει μη εν Χριστώ Ιησού και Αγίω Πνεύματι». Πρώτα-πρώτα γνωρίζουμε, ότι ο Θεός είναι αρχή, μέση και τέλος κάθε καλού. Και το καλό δεν είναι δυνατόν να το πράττει ή να το πιστεύει κανείς, παρά μόνο αν είναι ενωμένος με τον Χριστό και εμπνέεται από το Άγιο Πνεύμα (Φιλοκαλία τ. 1, σ. 96). Έξω από τις προϋποθέσεις αυτές το καλό χάνει κατά πολύ την αξία του. Δεν είναι ακριβώς καλό.
Σκοπός λοιπόν όχι μια αυτόνομη ευσέβεια, όχι κάποιες καλές πράξεις, αλλά σχέση με τον Χριστό. Δεν έχει θέση εδώ κανένας ανεξάρτητος ηθικισμός. Δεν έχει σημασία να γίνουμε απλώς καλοί άνθρωποι, αλλά να γίνουμε του Χριστού. Να ενωθούμε με τον Χριστό. «Υμείς δε Χριστού, Χριστός δε Θεού» (Α΄ Κορ, 3, 23). Να γίνουμε τέκνα και να ανήκουμε στον Χριστό, όπως αυτός είναι γνήσιος Υιός του Θεού.
Πώς το λέει αυτό ο Χριστός; «Ος γαρ αν ποτίση υμάς ποτήριον ύδατος εν τω ονόματί μου, ότι Χριστού εστε, αμήν λέγω υμίν, ου μη απολέσει τον μισθόν αυτού» (Μάρκ. 9, 41). Όποιος σας δώσει όχι απλώς ένα ποτήρι νερό, αλλά στο όνομά μου, για χάρη μου, επειδή ανήκετε στον Χριστό, σας βεβαιώνω πως δεν θα χάσει την αμοιβή του. Εδώ λέει δύο πράγματα ο Χριστός: α. Να κάνουμε το καλό. Να δίνουμε. Έστω και «ποτήριον ψυχρού». β. Αλλά και πώς να δίνουμε. «Εν τω ονόματί μου, ότι Χριστού εστε». Όχι απλώς φιλανθρωπία, αλλά στο όνομα του Χριστού. Λέει κάποιος χαρακτηριστικά: «Να αγαπάς τον πλησίον για χάρη του Θεού».
Έτσι λοιπόν σήμερα θα κάνουμε αντιπαραβολή της χριστοκεντρικής ζωής του αγίου Χαραλάμπους, όχι με όσους κάνουν το κακό, αλλά με όσους κάνουν το καλό, όχι όμως στο όνομα του Θεού. Αλλά στο όνομα το δικό τους. Μα υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι;
Δ. Έλεγε κάποιος: Γιατί να νηστεύω Τετάρτη και Παρασκευή και όχι Τρίτη και Πέμπτη; Ναι, υπάρχουν αυτοί που κάνουν το καθετί κατά τη δική τους άποψη. Σημείο αναφοράς, απόλυτη αυθεντία, ύψιστο κριτήριο, μοναδικός κανόνας για τα πάντα, είναι ο εαυτός τους, κατά το αρχαιοελληνικό «μέτρον πάντων άνθρωπος». Γενικά ο άνθρωπος δεν θέλει να αναφέρεται σε κάποιο άλλο κέντρο, σε κάποια ανώτερη αυθεντία, έξω και πάνω από τον εαυτό του, να ετεροπροσδιορίζεται. Θέλει να ρυθμίζει το καθετί κατά τη δική του θέληση και γνώμη. Συνεπώς το τί και πώς του καλού είναι κάτι που θέλει να το ορίζει αποκλειστικά ο άνθρωπος.
Και ιδού η αυτοθέωση. Η διηνεκής επανάληψη της προπατορικής αμαρτίας. Ο όφις πρότεινε στον άνθρωπο το καλό. Αυτό που ήταν ο έσχατος προορισμός του: Τη θέωση. Ό,τι του πρότεινε και ο Θεός. Η διαφορά ήταν στον τρόπο. Ο άνθρωπος προκλήθηκε να διαλέξει ανάμεσα στη θέωση μέσω του Θεού και στη θέωση μέσω του εαυτού του. Ο διάβολος τού είπε απλώς: Καν’ το μόνος σου. Δοκίμασε με τις δικές σου δυνάμεις. Γίνε θεός από μόνος σου. Γίνε αυτόφωτος και όχι ετερόφωτος.
Τί λέει ο τραγουδιστής;
«Άσε με να δω μονάχος, ποιο το τέλος ποια η αρχή…
Άσε με να κάνω λάθος, μην παριστάνεις το Θεό,
δε μ’ αρέσουν οι σωτήρες, δε γουστάρω να σωθώ. …
Δεν πειράζει αν μετά θα μετανιώσω …
Δε με νοιάζει απογοήτευση αν νιώσω,
αφού ξέρω πως έπαιξα κι εγώ» (Βασίλης Παπακωνσταντίνου).
Η προπατορική αμαρτία επαναλαμβάνεται. «Έσεσθε ως θεοί», αλλά μέσω του εαυτού σας.
Γι’ αυτό ακριβώς η αυτοθεοποίηση έχει ως αιτία, μα και αποτέλεσμα ταυτόχρονα, τον εγωισμό, τη φιλαυτία, τη ματαιοδοξία. Όταν δεν κάνουμε το καλό για χάρη του Χριστού, για τη δόξα του Θεού, το κάνουμε για πολλούς άλλους λόγους. Για ανθρωπαρέσκεια. Για τη δόξα των ανθρώπων. «Προς το θεαθήναι». Είμαστε αυτοί που διασαλπίζουμε την ελεημοσύνη, για να δοξασθούμε από τους ανθρώπους. Είμαστε οι ζητούντες «πρωτοκαθεδρίας εν ταις συναγωγαίς και πρωτοκλισίας εν τοις δείπνοις». Οι «εστώτες εν ταις γωνίαις των πλατειών και προφάσει μακρά προσευχόμενοι», για να μας βλέπουν οι άνθρωποι (πρβλ. Ματθ. 6, 1-5. Μαρκ. 12, 38-40. Λουκ. 20, 46-47). Χρησιμοποιούμε τα πάντα για να φτιάξουμε το προφίλ της αρεσκείας μας. Την επιθυμητή μας εικόνα για τον κόσμο.
Όμως με τέτοιο φίλαυτο υπόβαθρο φτάνει σιγά-σιγά ο άνθρωπος, όσο και αν νομίζει ότι εργάζεται για το καλό των άλλων, να δουλεύει τελικά μόνο για τον εαυτό του. Καταντάει αδιάφορος για τον συνάνθρωπό του. Παύει να τον αγαπάει. Αναφέρει η Ρωσίδα καθηγήτρια φιλοσοφίας Τατιάνα Γκορίτσεβα για κάποιον ινδουϊστή φίλο της, ότι κάποια φορά που ήταν συγκεντρωμένος στην πνευματική του άσκηση που λέγεται διαλογισμός (γιόγκα), ένας άνθρωπος πνιγόταν παραπέρα σε μια λίμνη και φώναζε απεγνωσμένα για βοήθεια. Μα θεώρησε πως ήταν πιο σημαντικό να συνεχίσει την εγωκεντρική άσκησή του, παρά να τη διακόψει για να σώσει τον άνθρωπο. Έτσι, εντελώς ψυχρά και αδιάφορα, τον άφησε να πνιγεί.
Ε. Η τάση να προσδιορίζεται το καλό, αλλά και ο τρόπος πραγμάτωσής του αποκλειστικά από τον άνθρωπο, δημιούργησε ένα ολόκληρο κίνημα, τον ανθρωπισμό (ή ουμανισμό). Μια κίνηση για το καλό των ανθρώπων. Για την επίλυση των ποικίλων προβλημάτων και για το γενικότερο καλό της ανθρωπότητας. Δεν είναι καλό αυτό; Πολύ καλό. Δεν λέει κανείς όχι. Αλλά έχει ένα λάθος. Στηρίζεται μόνο στις ανθρώπινες δυνάμεις. Είναι καθαρά ανθρωποκεντρικός. Όπως διακηρύττει ο ίδιος, θέλει να διορθώσει τα πάντα απορρίπτοντας κάθε ιδέα προσφυγής σε κάτι πέρα από τον άνθρωπο.
Διαβάζουμε στη Διακήρυξη του Άμστερνταμ 2002 της Διεθνούς Ανθρωπιστικής και Ηθικής Ένωσης: ...«Οι ανθρωπιστές πιστεύουν ότι οι λύσεις στα προβλήματα του κόσμου βρίσκονται στην ανθρώπινη σκέψη και δράση και όχι στη θεϊκή παρέμβαση». Ο ανθρωπισμός φιλοδοξεί να είναι το υποκατάστατο των θρησκειών, οι οποίες θέλουν δογματικά να επιβάλουν τις αλήθειες και τις αποκαλύψεις τους στον κόσμο. «Ο ανθρωπισμός αναγνωρίζει ότι η αξιόπιστη γνώση του κόσμου και του εαυτού μας προκύπτει μέσα από μια συνεχή διαδικασία παρατήρησης, αξιολόγησης και αναθεώρησης... Έχουμε εμπιστοσύνη πως έχουμε τα μέσα για να λύσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε όλοι μας». Δεν χρειάζονται σωτήρες έξωθεν.
ΣΤ. Απέναντι στην ανθρωποκεντρική αυτή τοποθέτηση του άθεου ανθρωπισμού, ο χριστιανικός ανθρωπισμός βάζει ως κέντρο του το θεανθρώπινο πρόσωπο του Χριστού. Ενώ ο άνθρωπος αναγορεύθηκε σε ύψιστο κριτήριο των πάντων και λάτρεψε ως ύψιστη θεότητα τον εαυτό του, ο χριστιανός άνθρωπος ομολογεί διά του αποστόλου Παύλου την ανεπάρκειά του: «Ουδέν εμαυτώ σύνοιδα» (Α΄ Κορ. 4, 4). Δεν γνωρίζω τίποτε διά του εαυτού μου (Άγ. Ιουστίνος Πόποβιτς).
Έτσι στο «μέτρον πάντων άνθρωπος», αντιτάσσεται το «μέτρον πάντων ο Θεάνθρωπος». Ο Χριστός γι’ αυτό ήλθε στον κόσμο, για να δείξει ποιος είναι ο αληθινός, ο «πλήρης χάριτος και αληθείας» άνθρωπος (Ιω. 1, 14). Ήλθε για να φέρει σε μας τον εαυτό του. Όχι μόνο κάποιες διδασκαλίες, κάποιες ιδέες, κάποιες θεωρίες. Αυτές μπορούσε να μας τις στείλει και μέσω των προφητών του ή των φιλοσόφων. Ήλθε να μας συναναστραφεί, να δημιουργήσει σχέση μαζί μας. Στον Θεάνθρωπο Χριστό είδαμε για πρώτη φορά τον τέλειο εαυτό μας, τις απροσμέτρητες αιώνιες δυνατότητές μας.
Από μόνοι μας, είχαμε αποτύχει να φτάσουμε στη θέωσή μας. Αντί να γίνουμε θεοί, γίναμε θνητοί. Δημιουργήσαμε θάνατο και όχι αθανασία, όπως προσδοκούσαμε. Το άλυτο αυτό πρόβλημα του ανθρώπου, το πρόβλημα του θανάτου, το έλυσε μόνο ο Θεάνθρωπος Χριστός. Κατά τον άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς, «μόνον εν τω Θεανθρώπω και διά του Θεανθρώπου ημπορεί κάθε ανθρωπίνη ύπαρξις να γίνη αληθινός άνθρωπος, τέλειος άνθρωπος, πλήρης άνθρωπος».
Μόνο διά του Θεανθρώπου φθάνει ο άνθρωπος στον προορισμό που έλαβε από τον Θεό, γίνεται θεός κατά χάριν και φθάνει στην τέλεια πληρότητα της ύπαρξής του Δεν υπάρχει άλλος τρόπος, έξω από τον Χριστό, για να καταξιωθεί τόσο ο άνθρωπος. «Ουκ έστιν εν άλλω ουδενί η σωτηρία· ουδέ γαρ όνομά εστιν έτερον υπό τον ουρανόν το δεδομένον εν ανθρώποις εν ω δει σωθήναι ημάς» (Πράξ. 4, 12).
Γι’ αυτό και ο Χριστός, μετά την Ανάληψή του, μας άφησε πίσω του τον εαυτό του. Για να μας προσλαμβάνει επάνω του διαρκώς, ως μέλη του δικού του Σώματος και να τον προσλαμβάνουμε ταυτόχρονα κι εμείς αδιάκοπα μέσω της Θείας Κοινωνίας, της αληθινής τροφής που μας χαρίζει ζωή και μόνο ζωή, επίγεια και αιώνια, και ποτέ φθορά, αρρώστια και θάνατο, όπως νομίζει ο κοντόφθαλμος άθεος ορθολογισμός του αιώνα μας.
Ζ. Σκοπός μας λοιπόν ας είναι «τα πάντα και εν πάσι Χριστός» (Κολ. 3, 11). Η ζωή μας ολόκληρη, όπως η ζωή των αγίων, να έχει σημείο αναφοράς, αρχή, κέντρο και τέλος της, τον Χριστό. Το καλό να το κάνουμε πάντα στο όνομα του Χριστού. Για χάρη του Χριστού. Στο πρόσωπο του συνανθρώπου μας να βλέπουμε τη μορφή του Χριστού, αφού ο κάθε άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού.
Ο άγιος Χαράλαμπος, που έζησε και πέθανε μαρτυρικά χάριν του Χριστού και μόνο, ας μας φωτίζει να πορευόμαστε και μεις αποκλειστικά στο όνομα του Χριστού. Είτε τρώμε, είτε πίνουμε, είτε άλλο τι ποιούμεν, ας τα κάνουμε όλα προς δόξαν Θεού (Α΄ Κορ. 10, 31). Αμήν!
Εσπερινός Αγίου Χαραλάμπους
9 Φεβρ. 2021-Πρέβεζα