Εμείς τείνουμε να τη μισοξεχάσουμε, αυτή όμως δεν μας ξεχνάει. Το φαινόμενο της κλιματικής κρίσης δεν ασχολείται με τα μυαλά των ανθρώπων, κινείται με τους νόμους της φύσης και τιμωρεί όλο και πιο έντονα την αλαζονεία του ανθρώπου που ονόμασε τόσο αυτάρεσκα τον εαυτό του homo sapiens, δηλαδή σοφό, αλλά μόνο σοφός δεν μοιάζει. Ουδόλως ενδιαφέρει τη φύση τι κάνουν οι άνθρωποι κι αν θέλουν ή όχι να αυτοκτονήσουν.
Αυτά τα προβλήματα εμφανίζει ανάγλυφα και η ταινία «Μην κοιτάτε πάνω» με πρωταγωνιστές τους Λεονάρντο Ντι Κάπριο, Τζένιφερ Λόρενς και Μέριλ Στριπ, μία από τις καλύτερες των τελευταίων χρόνων, ανελέητη ανατομία του τρόπου με τον οποίο τα συστήματα πολιτικής, επικοινωνιακής και οικονομικής εξουσίας δεν αντιμετωπίζουν τα μεγάλα προβλήματα που απειλούν την ανθρωπότητα.
Η κλιματική αλλαγή έρχεται τώρα διαρκώς πιο απειλητική, δεν είναι πια μία μουσική του μέλλοντος, αλλά μία ογκούμενη απειλή του σήμερα. Όσο για τις επιστημονικές μελέτες, κι αυτές είναι τώρα όλο και περισσότερο ανησυχητικές (πχ. Temporarily Passing Paris Climate Targets Could 'Significantly' Raise Tipping Point Risk: Study (commondreams.org).). Ενώ, αντίθετα, υποχωρούν διεθνώς οι κυβερνητικές δράσεις.
Βόμβα ψύχους στην Αμερική, καλοκαίρι στην Ευρώπη
Στη Βόρεια Αμερική, στα τέλη του περασμένου χρόνου, το θερμόμετρο κατέβηκε ξαφνικά, μέσα σε μερικά λεπτά της ώρας, κατά δεκάδες βαθμούς, οδηγώντας σε εκτεταμένες απώλειες ζωής και υλικές καταστροφές.
Λίγο μετά, μία τρομερή καταιγίδα έπληξε την Καλιφόρνια προκαλώντας διακοπή ηλεκτροδότησης σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, υποχρεώνοντας τις αμερικανικές Αρχές σε εκκένωση περιοχών. (https://apnews.com/article/california-flooding-Montecito-evacuation-order-7c151eeaf3f567a125d74245173327f1?user_email=7fb1a1e7e56c4a839092a887d6fa86f683f0d56c2b2ee7d683667c238d863259&utm_medium=Afternoon_Wire&utm_source=Sailthru&utm_campaign=Afternoon%20Wire%20Jan.%209&utm_term=Afternoon%20Wire).
Στην Ευρώπη συνέβη το αντίθετο. Ένα «καλοκαίρι» εγκαταστάθηκε εν μέσω χειμώνα, από τη Μαδρίτη μέχρι τη Ρωσία, με ημερήσια και μηνιαία ρεκόρ θερμοκρασίας όλων των εποχών και τους επιστήμονες να μιλούν για «κλιματικό εξτρεμισμό».
«Η ένταση και η έκταση της ζέστης στην Ευρώπη είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή», δήλωσε ο μετεωρολόγος Scott Duncan στους Times του Λονδίνου. Στο Μπιλμπάο της βόρειας Ισπανίας, για παράδειγμα, η θερμοκρασία έφτασε τους 24.9 ° C, ενώ ιστορικά ρεκόρ, για αυτήν την εποχή του χρόνου, έπιασαν και οι θερμοκρασίες στη Γερμανία, την Ελβετία, την Τσεχία, τη Δανία, τη Λετονία, τη Λευκορωσία, τη Λιθουανία, την Ολλανδία και την Πολωνία.
Ο κλιματολόγος Maximiliano Herrera, ειδικός στα ακραία καιρικά φαινόμενα, χαρακτήρισε τις ευρωπαϊκές θερμοκρασίες «απόλυτη τρέλλα», μιλώντας στην Ουάσινγκτον Ποστ. «Δεν έχει σημειωθεί ποτέ τίποτα που να μπορεί να συγκριθεί με αυτό. Πρόκειται για το πιο ακραίο φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στην ευρωπαϊκή κλιματολογία», τόνισε.
Ο ακραία ζεστός καιρός της Ευρώπης φέτος τον χειμώνα συμβαίνει μετά από ένα ιδιαίτερα ζεστό καλοκαίρι, όπου κύματα καύσωνα, συνοδευόμενα από ξηρασίες και πολύ μεγάλες πυρκαγιές, έπληξαν σειρά ευρωπαϊκών χωρών, ανεβάζοντας τον περασμένο Ιούλιο τη θερμοκρασία στη Βρετανία στους 40 βαθμούς Κελσίου, για πρώτη φορά από τότε που γίνονται μετρήσεις.
«Το σπάσιμο των ρεκόρ της ζέστης στην Ευρώπη στις αρχές του χρόνου έγινε πιθανότερο από την ανθρωπογενή (δηλαδή την προκαλούμενη από τις ανθρώπινες δραστηριότητες) κλιματική αλλαγή που καθιστά κάθε νέο κύμα καύσωνα και πιο πιθανό και πιο ζεστό», λέει ο κλιματολόγος Herrera.
Καλώς ήλθατε στον κόσμο των πολυκρίσεων
Αυτόν τον τίτλο διάλεξαν οι Financial Times για να περιγράψουν την κατάσταση στον πλανήτη. Η εμφάνιση ταυτόχρονων μεγάλων γεωπολιτικών, οικονομικών, οικολογικών και τεχνολογικών κρίσεων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους συχνά εξουδετερώνει και κάθε προσπάθεια αντιμετώπισης κάθε μίας από αυτές.
Οι εντελώς προφανείς και όλο και πιο έντονες προειδοποιήσεις, από την Αμερική και την Ευρώπη, το Πακιστάν και τις Φιλιππίνες, την Αφρική και την Αυστραλία, για την ταχεία επιδείνωση του κλίματος, δεν φαίνεται -τουλάχιστον προς το παρόν- να επάγουν την αναγκαία πολιτική βούληση σε κυβερνήσεις και σε κοινή γνώμη ώστε να αντιμετωπιστεί η μακράν σοβαρότερη απειλή, μαζί με τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου, που εμφανίστηκε σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας.
Τον Νοέμβριο του 2021, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Κλίμα στη Σκωτία, το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής έφτασε στα ύψη, αν και όχι τα πρακτικά μέτρα που μπορούν (ακόμα;) να αντιμετωπίσουν ένα φαινόμενο που, ενδεχομένως, αν δεν ελεγχθεί και αντιστραφεί πολύ σύντομα, μπορεί να απειλήσει ακόμα και τη διαιώνιση του ανθρώπινου πολιτισμού και των ανώτερων μορφών ζωής στον πλανήτη.
Οι Ψυχροί Πόλεμοι εκτοπίζουν το κλίμα από την ατζέντα
Δυστυχώς, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η σύγκρουση ΝΑΤΟ και Ρωσίας, η ένταση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ και τα οξυμένα παγκοσμίως οικονομικά, κοινωνικά, ακόμα και επισιτιστικά προβλήματα ξαναέριξαν πολύ πίσω στην «ατζέντα» και των κυβερνήσεων και των παγκόσμιων ΜΜΕ το θέμα της κλιματικής αλλαγής, αλλά και των ευρύτερων, δυνητικά θανάσιμων, απειλών για το φυσικό περιβάλλον και ιδίως τη βιοποικιλότητα.
Πολύ μεγάλοι πόροι, εξάλλου, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, διοχετεύονται τώρα σε πολεμικές δαπάνες, σε Δύση και Ανατολή, ενώ ο πόλεμος των κυρώσεων και αντικυρώσεων εντείνει την ενεργειακή κρίση και αυξάνει, αντί να μειώνει, το ενδιαφέρον για ορυκτά καύσιμα και την πυρηνική ενέργεια (που ναι μεν δεν επηρεάζει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, εγκυμονεί όμως πολύ μεγάλες οικολογικές απειλές, όπως υπογραμμίζουν τα παραδείγματα του Τσέρνομπιλ και της Φουκουσίμα).
Όσο για την κοινή γνώμη, σε μεγάλες περιοχές του κόσμου που έχουν εμπλακεί σε πολέμους και επισιτιστικές κρίσεις δεν έχει προφανώς τη δυνατότητα να κινητοποιηθεί για την κλιματική κρίση, παρ' όλο που αυτές τις περιοχές πλήττει πολύ περισσότερο. Αλλά και η όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων στον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο επίσης περιορίζει το ενδιαφέρον και την κινητοποίηση για την κλιματική αλλαγή.
Ανάγκη διεθνούς σχεδιασμού
Άλλωστε, η αντιμετώπιση όλων των νέων φοβερών απειλών για την ανθρωπότητα, που προκαλούν η ίδια η ανάπτυξη και οι νέες τεχνολογίες, προϋποθέτει ένα κλίμα πολύ στενής διεθνούς συνεργασίας, δεν μπορεί να γίνει αποτελεσματικά σε συνθήκες όπως αυτές που επικρατούν σήμερα, ιδίως με τους νέους Ψυχρούς Πολέμους με τη Ρωσία και την Κίνα.
Εκτός από ένα πολύ καλύτερο επίπεδο διεθνών σχέσεων, η αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων προϋποθέτει και μία διεθνώς σχεδιασμένη προσέγγιση. Δεν είναι, για παράδειγμα, δυνατό οι φτωχότερες χώρες που έχουν ελάχιστη συνεισφορά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και αντιμετωπίζουν προβλήματα πρωταρχικής ανάπτυξης και κάλυψης βασικών βιοτικών αναγκών να καλούνται να συνεισφέρουν όσο οι πλούσιες και υπεύθυνες για την κλιματική κρίση.
Δεν επαρκεί η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης για να σωθεί ο πλανήτης
Χρειάζεται ασφαλώς και πολύ επειγόντως η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Η προσήλωση, όμως, στην κλιματική αλλαγή, όπως προειδοποιούν διακεκριμένοι βιολόγοι, ναι μεν είναι δικαιολογημένη, ταυτόχρονα όμως έχει μειώσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για άλλα εξίσου κρίσιμα προβλήματα του περιβάλλοντος, που αλληλεπιδρούν με την κλιματική αλλαγή, όπως η ταχύτατη απώλεια της βιοποικιλότητας.
Οι πράσινες ενέργειες και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν επαρκούν για να σώσουν τον πλανήτη, προειδοποιούν αυτοί οι βιολόγοι (https://theintercept.com/2022/12/03/climate-biodiversity-green-energy/), έναν πλανήτη που αντιμετωπίζει τώρα μία από τις εντονότερες εξαφανίσεις ειδών στην ιστορία του.
Το θεμελιώδες ερώτημα στην πραγματικότητα είναι άλλο. Κατά πόσον ο πολιτισμός που έχουμε, το οικονομικό, το διεθνές και το καταναλωτικό σύστημα που οικοδομήσαμε είναι -εν τέλει- βιώσιμα. Αν επαρκούν, τελικά, οι επί μέρους -έστω και μείζονες- επεμβάσεις, όπως θα ήταν ο δραστικός περιορισμός της χρήσης ορυκτών καυσίμων για να επιβιώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός ή αν χρειάζεται μία ριζική αλλαγή παραδείγματος.
Στον τομέα, πάντως, της βιοποικιλότητας σημειώθηκε πρόσφατα πρόοδος με την υπογραφή μίας νέας επικαιροποιημένης διεθνούς συνθήκης, που περιέχει μάλιστα, για πρώτη φορά, σημαντικές διατάξεις για την προστασία των ιθαγενών λαών. Δυστυχώς, όμως, λείπουν πάλι, και εδώ, τα πρακτικά και δεσμευτικά μέτρα.
