Του π. Πέτρου Αθανασόπουλου
Εφημερίου Ενορίας Τιμίου Προδρόμου Κιβερίου
Αν άραγε ο άνθρωπος δεν έπεφτε στην αμαρτία και δεν εξοριζόταν από την Εδέμ, δεν θα σαρκωνόταν ο Θεός Λόγος; Δηλαδή η μοναδική αιτία της σαρκώσεως του Θεού Λόγου είναι η πτώση του ανθρώπου στο παράδεισο;
Η επικρατούσα αντίληψη και πίστη των πολλών δέχεται ως αιτία της θεία σαρκώσεως την πτώση.
Ο Χριστός δηλαδή είναι ένα περιστατικό, ένα συμβάν μέσα στην ιστορία; Ο Χριστός δεν είναι το αποτέλεσμα μιας πράξεως του διαβόλου. Αιτία της θείας σαρκώσεως δεν είναι η αμαρτία του ανθρώπου. Κάτι τέτοιο θα παρουσίαζε το Θεό ως αιχμάλωτο των αδυναμιών του ανθρώπου. Ο Θεός δεν δεσμεύεται από καμιά αναγκαιότητα, είναι ελεύθερος. Ο Θεός δεν θα ήταν ελεύθερος και η πηγή της ελευθερίας αν εξαναγκαζόταν από την αμαρτία του ανθρώπου να σαρκωθεί.
Η ένωση της θείας και της ανθρώπινης φύσεως έγινε επειδή αποτελούσε την προαιώνια βουλή του Θεού. Πριν ενωθεί υποστατικά η θεία με την ανθρώπινη φύση, ο άνθρωπος ήταν και προπτωτικά προ Χριστού, πράγμα που σημαίνει ότι είχε και τότε, παρόλο που δεν είχε αμαρτήσει, ανάγκη σωτηρίας, αφού ήταν ατελής, ανολοκλήρωτος και «νήπιος». Η διδασκαλία αυτή συνιστά τον πυρήνα θεολογίας του αγίου Ειρηναίου. Η ανθρώπινη φύση δε μπορούσε να ολοκληρωθεί με το να τείνει απλά, έπρεπε να πραγματοποιήσει την ένωση με το Αρχέτυπο. Ο Χριστός είναι η κεφαλή της αληθινής ανθρωπότητας, και η ανθρώπινη φύση όσο καιρό δεν είχε λάβει ακόμα την υπόσταση του Λόγου, ήταν κατά κάποιο τρόπο χωρίς πραγματική υπόσταση, της έλειπε το πραγματικό «κατά Χριστόν ὑποστῆναι». Η πραγμάτωση του ανθρώπου ως αληθινά ολοκληρωμένου, «σώου» όντος, έλαβε χώρα με τη γέννηση του Χριστού.[1]
Η αιτία της εισόδου του υπερβατικού Θεού στην ανθρώπινη ιστορία είναι η αγάπη του Θεού προς το πλάσμα του. Ο Μέγας Αθανάσιος λέει: «ἐνηνθρώπησεν ὁ Θεός ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν»[2], υποστηρίζει δηλαδή ότι η αιτία της ενανθρωπήσεως του Θεού Λόγου ήταν η πραγμάτωση της θεώσεως του ανθρώπου. Διδάσκει καθαρά ο ιερός πατέρας ότι, ο σκοπός της θείας σαρκώσεως ήταν να πραγματωθεί ο εξ αρχής σκοπός της ζωής του ανθρώπου, η θέωσή του. Να θεοποιηθούμε κατά την ψυχή και το σώμα.[3]
Ο άγιος Μάξιμος υποστηρίζει ότι, είτε έπεφτε είτε δεν έπεφτε ο άνθρωπος στην αμαρτία, ο Θεός θα σαρκωνόταν για να τον θεώσει. «Για τον Χριστό, δηλαδή για το μυστήριο της σαρκώσεως του Χριστού, όλοι οι αιώνες και όλα όσα περιέχουν αυτοί έχουν λάβει την αρχή και το τέλος της υπάρξεώς τους. Διότι πριν από τους αιώνες προϋπενοήθη η ένωση του Θεού με τον άνθρωπο, του ορίου και της αοριστίας, του μέτρου και της αμετρίας, του πέρατος και της απειρίας, του Δημιουργού και της δημιουργίας, της στάσεως και της κινήσεως. Και η ένωση αυτή έγινε στο πρόσωπο του Χριστού, όταν φανερώθηκε στο τέλος των χρόνων και πραγματοποίησε την πρόγνωση του Θεού.[4]
Η σάρκωση του Λόγου ανήκει στο σχέδιο του Θεού που τέθηκε πριν ακόμη γίνει ο κόσμος. Την διδασκαλία του αγίου Μαξίμου, περί του απροϋποθέτου της θείας ενανθρωπήσεως, συμπληρώνει ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, μεγάλος θεολόγος του 14ου αιώνος. Ο άνθρωπος πλάσθηκε, λέει, κατά τέτοιο τρόπο, με τέτοια φύση, ώστε εν χρόνω να μπορέσει να υποδεχθεί τον Λόγο του Θεού και να θεωθεί.[5]
Ο άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης διδάσκει ότι, όλος ο σκοπός της δημιουργίας του ανθρώπου είναι να φθάσει και να ενωθεί και να ομοιωθεί με τον Χριστό. Η σάρκωση του Λόγου δεν είναι το μέσον της θεώσεως, αλλά το τέλος, η ολοκλήρωση της θεώσεως, το πλήρωμα αυτής.
Ο κάθε κτιστός «κατ’ εικόνα» Θεού άνθρωπος καλείται να γίνει «εικόνα» μέσα στο Χριστό. Ο Χριστός άνοιξε το δρόμο για την πραγμάτωση αυτού του σκοπού. Πράγματι, γράφει ο Παναγιώτης Νέλλας στο βιβλίο του «Ζώον θεούμενον», η γέννηση του Θεού Λόγου και η ένσαρκη οικονομία του δεν εξαντλούνται στην απολύτρωση, την απαλλαγή από τις συνέπειες του λάθους του Αδάμ. Ο Κύριος λύτρωσε τον άνθρωπο από την υποδούλωση στην αμαρτία, το διάβολο και το θάνατο, αλλά πραγματοποίησε το έργο που δεν είχε πραγματοποιήσει ο Αδάμ. Τον ένωσε με το Θεό χαρίζοντάς του το αληθινό «ἐν Θεῷ εἶναι» και υψώνοντας τον σε καινή κτίση. Η σχέση του ανθρώπου με το Θεό δεν είναι μόνο ιαματική. Η σωτηρία του ανθρώπου είναι κάτι πολύ ευρύτερο από την απολύτρωση, συμπίπτει με τη θέωση.[6]
Η σάρκωση, λοιπόν, ήταν μέσα στο αρχικό σχέδιο του Θεού για την θέωση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος «Θεοῦ κτίσμα τυγχάνων», έχει λάβει το «κέλευσμα» να γίνει Θεός, κατά τον άγιο Γρηγόριο Θεολόγο.[7]
Για την πραγμάτωση του κελεύσματος της θεώσεως, για να γίνει ο άνθρωπος επάνω στη γη «ἐν σαρκί περιπολῶν Θεός»[8], είχε προαποφασιστεί από μέρους του Θεού η θεία ενανθρώπηση. Ο Θεάνθρωπος Κύριος είναι το αρχέτυπο του ανθρώπου και το τέλος, ο σκοπός του ανθρώπου.[9]
Ο καινός άνθρωπος είναι ο Χριστός, ο τέλειος Θεός και ο τέλειος άνθρωπος, ο Θεάνθρωπος Ιησούς. Καινός άνθρωπος είναι και ο χριστιανός που έχει κατά χάριν ενωθεί με τον Θεό Λόγο, με την ενανθρώπηση του Λόγου και έχει γίνει θεάνθρωπος. Ο άνθρωπος εξ αρχής έγινε ψυχοσωματική υπόσταση, για να καταστεί θεάνθρωπος με την εν χρόνω υποστατική ένωσή του με τον Θεό Λόγο, τον Δημιουργό του. Κι αυτή η κατά χάριν ένωση έγινε ήδη με τη σάρκωση του Λόγου. Άρα ο άνθρωπος πλάσθηκε για να γίνει στο τέλος όμοιος με τον ένσαρκο Λόγο, όμοιος με το Χριστό, να γίνει θεός κατά χάρη!
Λέει ποιητικά ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος:
«Ἀνέλαβε τήν σάρκα μου
καί δέδωκέ μοι Πνεῦμα,
καί γέγονα κἀγώ Θεός
τῇ χάριτι τῇ θείᾳ».[10]
Τι σημαίνει όμως να γίνουμε θεοί; Γράφει ο όσιος Σωφρόνιος του Έσσεξ: για να φθάσουμε στη θέωση χρειάζεται να ζήσουμε όπως έζησε ο Χριστός, να αφομοιώσουμε το φρόνημα και τα αισθήματα του Χριστού, προπαντός των τελευταίων ετών της επίγειας ζωής Του![11]
Ας μην χάνουμε άλλο χρόνο λοιπόν, ας ξεκινήσουμε να ζούμε όπως προτρέπει και καλεί κάθε άνθρωπο ο απ. Παύλος, να γίνουμε τέλειοι «ἐν Χριστῷ»[12], «μέχρι καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως καὶ τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ».[13] Αμήν.
[1] Παναγιώτη Νέλλα, Ζώον θεούμενον, Εκδόσεις Αρμός, σελ.39
[2] Περί ενανθρωπήσεως του Λόγου 54, ΒΕΠΕΣ 30, σελ.119
[3] Μεγ. Αθανασίου, Κατά Αρειανών Λόγος Α’ 42, ΒΕΠΕΣ 30, σελ.157
[4] Προς Θαλάσσιον, Περί διαφόρων αποριών, Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών 14γ σελ.188,189
[5] Περί της εν Χριστώ ζωής. Λόγος Β’ 65, Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών ΕΠΕ 22, σελ. 374
[6] Παναγιώτη Νέλλα, Ζώον θεούμενον, Εκδόσεις Αρμός, σελ. 40
[7] Εις τον Μ. Βασίλειον 48, ΕΠΕ 6, σελ.210
[8] Κλήμεντος Αλεξανδρέως, ΒΕΠΕΣ 8, σελ. 294
[9] Το νόημα της σαρκώσεως του Θεού Λόγου, Αρχιμ. Τιμοθέου Τζιαβάρα, σελ.52
[10] Ύμνος ΚΕ’ 64-65, Φιλοκαλία 19Ε, σελ.376
11 Οσίου Σωφρονίου, Περί Πνεύματος και ζωής, Εκδόσεις Ι.Μ Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ
[12] Προς Κολοσσαείς 1,28
[13] Προς Εφεσίους 4,13